چه بیماری هایی با نوار مغز قابل تشخیص است؟

وقتی صحبت از این می‌شود که نوار مغز چه چیز‌ی را نشان می دهد، باید گفت این روش قادر است تشنج، صرع، اختلالات خواب و حتی برخی مشکلات روانپزشکی را آشکار کند. علاوه بر این، پاسخ به پرسش مهم بیماران یعنی نوار مغز چه بیماری‌هایی را نشان می دهد شامل بیماری‌هایی مانند آلزایمر، پارکینسون، آنسفالوپاتی‌ها و صدمات مغزی نیز می‌شود.

نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد؟

نوار مغز نشان دهنده چیست؟ این سوال اغلب از سوی بیمارانی مطرح می‌شود که نگران اختلالات مغزی هستند. نوار مغز شامل ثبت سیگنال‌های الکتریکی است که توسط نورون‌ها تولید می‌شود؛ این سیگنال‌ها مانند یک نقشه زنده از عملکرد مغز عمل می‌کنند. در عمل، نوار مغز وقتی الگوهای غیرعادی مانند افزایش ناگهانی فعالیت ظاهر شوند، امکان دارد به تشنج اشاره کند. وقتی بیماران می‌پرسند نوار مغز نشان دهنده چیست، باید توضیح داد که این آزمون نه تنها فعالیت پایه مغز را نشان می دهد؛ بلکه می‌تواند تغییرات ناشی از استرس یا داروها را هم آشکار کند.

در ادامه، دقیقا خواهیم گفت که نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد.

بررسی فعالیت الکتریکی نورون‌ها در مغز

وقتی می‌پرسیم نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد، باید به یاد داشته باشیم که اساس این روش بر ثبت فعالیت الکتریکی نورون‌هاست. این الکترودها پتانسیل‌های الکتریکی را ثبت می‌کنند که از تعامل میلیون‌ها نورون ناشی می‌شود. ثبت‌ نوار مغزی، می‌تواند نشان‌دهنده هماهنگی یا عدم هماهنگی در مدارهای مغزی باشند.

در سطح سلولی، نوار مغز سیگنال‌های پس‌سیناپسی را نشان می دهد که نورون‌ها برای ارتباط استفاده می‌کنند. اختلال در این فعالیت‌ها می‌تواند نشان‌دهنده بیماری‌هایی مانند آسیب مغزی یا اختلال عملکرد عصبی باشد؛ به عنوان مثال بیمارانی که سابقه ضربه به سر دارند، امکان دارد الگوهای کندتری در EEG نشان دهند که به کاهش کارکرد مغزی اشاره دارد یا حتی کندی امواج در برخی بیماران می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی یا کاهش سطح هوشیاری باشد. در چنین شرایطی، از تشخیص افسردگی با نوار مغز به عنوان یک ابزار کمکی استفاده می‌شود

در روانپزشکی، نوار مغز می‌تواند تغییرات ظریفی را که به اختلالات خلقی مرتبط هستند، آشکار کند، اما تفسیر این تغییرات باید با احتیاط انجام شود تا از نتیجه‌گیری‌های نادرست اجتناب شود.  ^{electroencephalogram-eeg}

الگوهای امواج مغزی و معنی هرکدام (آلفا، بتا، تتا، دلتا)

یکی از پاسخ‌های کلیدی به این پرسش که نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد، بررسی امواج مغزی است. امواج آلفا با فرکانس ۸ تا 12 هرتز، اغلب در حالت آرامش با چشمان بسته دیده می‌شوند و نشان‌دهنده وضعیت ریلکس مغز هستند و و در برخی اختلالات مانند اضطراب، افزایش می‌یابند.(این امواج نشان‌دهنده آرامش ذهنی و کاهش استرس هستند و در حالت‌های مراقبه یا استراحت فعال دیده می‌شوند. وقتی ذهن آرام است اما خواب‌آلود نیست، امواج آلفا غالب می‌شوند) در ادامه متن آلفا می‌توان این مورد را اضافه کرد

همچنین امواج بتا نیز با فرکانس بالا و بین 12 تا 36 هرتز شناخته می‌شوند و معمولاً هنگام بیداری و هوشیاری فعال در مغز دیده می‌شوند. این امواج نشان‌دهنده فعالیت ذهنی متمرکز، تفکر منطقی، حل مسئله و توجه به محیط هستند.

امواج تتا با فرکانس پایین‌تر، بین ۴ تا ۸ هرتز، معمولا در مراحل اولیه خواب سبک و یا در حالات عمیق مراقبه دیده می‌شوند. این امواج با تخیل، خلاقیت و خواب نیمه‌عمیق مرتبط هستند. همچنین در کودکان و افراد جوان بیشتر دیده می‌شود و نشان‌دهنده ورود به حالت‌های ذهنی عمیق‌تر و آرام‌تر است. در نهایت، امواج دلتا با کمترین فرکانس، بین ۰.۵ تا ۴ هرتز، در مراحل عمیق خواب دیده می‌شوند و بیانگر خواب ترمیمی و بازسازی بدن هستند.

نوار مغز چه بیماری‌هایی را تشخیص می‌دهد؟

بسیاری از افرادی که برای اولین بار این آزمایش را انجام می‌دهند، می‌پرسند نوار مغز دقیقاً چه بیماری هایی را نشان می‌ دهد و آیا می‌تواند بیماری‌های عصبی را با اطمینان تشخیص دهد یا نه؟ واقعیت این است که نوار مغز به‌طور مستقیم نام یک بیماری را مشخص نمی‌کند، اما تغییرات خاصی در الگوهای امواج مغزی دیده می‌شود، که می‌تواند نشان‌دهنده اختلالاتی مانند صرع، مشکلات خواب، برخی اختلالات شناختی یا حتی اثرات داروها و استرس باشد. این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا در کنار معاینه بالینی و سایر آزمایش‌ها، مسیر تشخیص و درمان بیمار را دقیق‌تر انتخاب کند.

در ادامه بیماری های مختلفی که تشخیص آنها با نوار مغز راحت‌تر و دقیق‌تر انجام می‌شود را بررسی خواهیم کرد:

خواب و اختلالات خواب

نوار مغز کمک می‌کند تا کیفیت خواب فرد بررسی شود و مشکلاتی مانند کاهش خواب عمیق یا REM که می‌تواند باعث خستگی و اختلالات حافظه شود، مشخص گردد. همچنین، برخی اختلالات روانی مثل افسردگی یا اضطراب می‌توانند الگوهای خواب را تغییر دهند که با نوار مغز قابل مشاهده است.

نوار مغز ابزاری کلیدی برای ثبت و تحلیل فعالیت‌های الکتریکی مغز در حین خواب است و به تشخیص دقیق انواع اختلالات خواب کمک می‌کند. این روش به پزشکان امکان می دهد تا الگوهای خواب طبیعی و غیرطبیعی را شناسایی کرده و درمان‌های مناسب را تجویز کنند.

انسفالوپاتی‌ها و تغییرات متابولیک مغز

انسفالوپاتی‌ها معمولا با کندی عمومی امواج (slowing) در نوار مغز مشخص می‌شوند؛ به عنوان مثال در انسفالوپاتی هپاتیک یا بیماران با مشکلات کبدی، کاهش فرکانس امواج و تغییرات متابولیک قابل مشاهده است. نوار مغز همچنین می‌تواند اختلالات متابولیک مانند عدم تعادل الکترولیت‌ها را ثبت و نشان دهد که در بسیاری از موارد قابل برگشت (reversible) هستند.

بیماری‌های دژنراتیو مانند آلزایمر (محدود ولی قابل بررسی)

در بیماران مبتلا به آلزایمر، نوار مغز معمولا کندی امواج تتا و دلتا (slowing) را نشان می دهد. تشخیص پارکینسون با نوار مغز گاهی با کاهش امواج آلفا همراه است، اگرچه کاربرد آن محدود است. در دژنراسیون عصبی، نوار مغز اغلب از دست رفتن ریتم‌های طبیعی را نشان می دهد. طبق آمار، بیش از ۵۰ میلیون نفر در جهان به آلزایمر مبتلا هستند و نوار مغز می‌تواند پیشرفت بیماری را در مراحل اولیه آشکار کند.

اختلالات رفتاری و روانپزشکی ((ADHD، اسکیزوفرنی، افسردگی – کاربرد کمکی

در روانپزشکی، نوار مغز یک ابزار کمکی محسوب می‌شود. تشخیص افسردگی ممکن است با مشاهده عدم تقارن در لوب‌های فرونتال همراه باشد و تشخیص اضطراب اغلب با افزایش فعالیت بتا مرتبط است. در ADHD، افزایش نسبت تتا به بتا در حدود ۲۵ درصد موارد مشاهده می‌شود؛ همچنین تشخیص اوتیسم با نوار مغز می‌تواند الگوهای غیرعادی ارتباطی (connectivity) را نشان دهد. ^{eeg useful test adult psychiatry}

تشخیص پارکینسون با نوار مغز(محدود ولی قابل بررسی)

در حوزه روانپزشکی و نورولوژی، وقتی بیماران علائم حرکتی مانند لرزش یا کندی حرکات را گزارش می‌کنند، معمولاً سوال می‌شود که نوار مغز (EEG) چه اطلاعاتی می‌تواند ارائه دهد؛ به ویژه در موارد مشکوک به بیماری پارکینسون. نوار مغز ابزاری غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی قشر مغز را ثبت می‌کند و ممکن است برخی تغییرات مرتبط با عملکرد مغز در پارکینسون یا عوارض آن مانند دمانس را نشان دهد.

تشخیص قطعی بیماری پارکینسون بر اساس نوار مغز ممکن نیست، اما برخی بیماران ممکن است افزایش امواج آهسته (تتا و دلتا) را در EEG نشان دهند که می‌تواند بیانگر اختلال در عملکرد مدارهای مغزی باشد. در یک مورد بالینی، بیمار میانسالی با لرزش دست، کندی عمومی امواج در نوار مغز (EEG slowing) داشت که با علائم بالینی مطابقت داشت و این امر به تشخیص زودهنگام و شروع درمان کمک کرد.

تشخیص اوتیسم با نوار مغز

اختلال طیف اوتیسم (ASD) معمولا تشخیص دشواری دارد و بسیاری از والدین می‌پرسند که در این زمینه، نوار مغز چه چیز هایی را نشان می دهد. نوار مغز ابزار اصلی تشخیص اوتیسم نیست، اما در کودکانی با تاخیر گفتاری یا علائم اوتیسم، نوار مغز می‌تواند ناهنجاری‌هایی را آشکار کند. برای والدینی که نگرانند، نوار مغز در کودکان ابزاری مهم در تشخیص‌های اولیه است.

در جواب آن‌هایی که می‌گویند نوار مغز نشان دهنده چیست، باید گفت که نوار مغز در اوتیسم بیشتر روی الگوهایی مانند کاهش ارتباط بین بخش‌های مغز یا تغییر در قدرت امواج خاص تمرکز دارد. پژوهش‌ها حتی نشان داده‌اند که EEG در نوزادان چندماهه می‌تواند نشانه‌هایی از خطر ASD را پیش‌بینی کند.

مطالعات نشان داده‌اند که بین ۳۰ تا ۸۰ درصد این کودکان تغییراتی مثل ناهنجاری‌های خاص در EEG ، دارند؛ همچنین در حدود ۲۰ درصد آن‌ها تشنج‌های پنهان وجود دارد که نوار مغز می‌تواند آشکار کند. ^{EEG Tests for Children with Autism}

آیا تشخیص بیماری روانی با نوار مغز امکان پذیر است؟

تشخیص بیماری روانی با نوار مغز ممکن است، اما نوار مغز هرگز به عنوان ابزار اصلی تشخیص استفاده نمی‌شود. در اختلالات روانی، نوار مغز می‌تواند تغییرات الکتریکی حمایتی (supportive) را مانند کاهش فعالیت آلفا در اسکیزوفرنی، نشان دهد. در تجربه بالینی، نوار مغز گاهی الگوهایی مشابه اختلالات نورولوژیک را نشان می دهد، اما نیاز به ارزیابی جامع بالینی دارد؛ برای مثال در افسردگی شدید، امکان دارد کندی امواج (slowing) دیده شود، اما این نشانه قطعی نیست.

در روانپزشکی، حدود ۲۰ درصد بیماران ممکن است نوار مغز غیرطبیعی نشان دهند، اما نتایج منفی کاذب (false negatives) شایع است و تفسیر باید همراه با مصاحبه بالینی و بررسی جامع بالینی انجام شود.

نوار مغز برای چه افرادی و در چه شرایطی تجویز می‌شود؟

نوار مغز یا EEG یک ابزار تشخیصی غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. این آزمون معمولا برای افرادی تجویز می‌شود که علائم عصبی یا روانی دارند و نیاز به بررسی دقیق فعالیت مغز دارند. هدف از انجام نوار مغز، کمک به تشخیص اختلالات عصبی، نظارت بر پیشرفت بیماری یا ارزیابی عملکرد مغز قبل و بعد از درمان یا جراحی است. موارد رایج تجویز نوار مغز، به شرح زیر است:

• تشنج و صرع؛ بررسی پیک‌ها و امواج غیرعادی برای تشخیص و تعیین نوع تشنج.

• از دست دادن هوشیاری یا تغییرات رفتاری ناگهانی؛ شناسایی اختلالات نورولوژیک که ممکن است باعث علائم شوند.
• تاخیر رشد یا اختلالات تکاملی در کودکان؛ شناسایی الگوهای تکاملی و کمک به تشخیص اختلالات مغزی یا عصبی.
• قبل از جراحی مغز یا پیوند اعضا؛ ارزیابی عملکرد عصبی و شناسایی ریسک‌های پنهان که می‌تواند بر نتایج بالینی تأثیر بگذارد.
• اختلالات خواب یا اختلالات روانپزشکی؛ شناسایی تغییرات الکتریکی که می‌تواند در تشخیص و مدیریت بیماری‌های روانی یا خواب مفید باشد.

محدودیت‌ها و خطاهای احتمالی در نوار مغز

نوار مغز ابزار قدرتمندی برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز است، اما محدودیت‌هایی دارد و همیشه نتایج آن دقیق نیست. به عنوان مثال، میزان false positive (تشخیص اشتباه بیماری) در مطالعات مختلف بین ۲ تا ۷۱ درصد گزارش شده است. همچنین، false negative  (عدم شناسایی اختلال) در برخی انواع صرع؛ به ویژه صرع فرونتال، شایع است. عواملی مانند مصرف داروها، حرکت بیمار یا خواب ناکافی می‌توانند باعث تغییر یا تحریف الگوهای نوار مغز شوند.

عواملی که باعث تشدید خطای EEG می‌شوند

عوامل دیگر نیز می‌توانند باعث خطا در تفسیر نوار مغز شوند، از جمله استرس، وضعیت فیزیولوژیک بیمار و شرایط ثبت نوار مغز. در جدول زیر، محدودیت‌های اصلی آورده شده‌اند.

تفسیر نوار مغز چگونه انجام می‌شود؟

تفسیر نوار مغز توسط متخصصان نورولوژی انجام می‌شود و تشخیص بیماری‌ها به تحلیل دقیق الگوهای ثبت‌شده بستگی دارد. نورولوژیست برای اینکه بداند دقیقا نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد، آموزش کافی دیده است. مراحل تفسیر نوار مغز توسط نورولوژیست، به ترتیب زیر است:

• بررسی کیفیت ثبت و حذف artifacts؛ قبل از تحلیل، سیگنال‌ها از نظر کیفیت بررسی می‌شوند و نویزهایی مانند حرکات، پلک زدن یا تنفس حذف می‌شوند. این مرحله تضمین می‌کند که تحلیل بر روی داده‌های واقعی مغز انجام شود.
• تحلیل زمینه فعالیت مغز؛ الگوهای کلی امواج مغزی (آلفا، بتا، تتا، دلتا) و توزیع آن‌ها بررسی می‌شوند. این بررسی کمک می‌کند وضعیت کلی فعالیت مغز و نظم آن مشخص شود.
• شناسایی ناهنجاری‌ها (abnormalities)؛ امواج غیرطبیعی مانند spikes یا sharp waves شناسایی می‌شوند. نوع، محل و فراوانی آن‌ها برای تشخیص اختلالات عصبی یا صرع مفید است.
• تفسیر در context بالینی؛ نتایج EEG همراه با علائم، سابقه پزشکی و آزمایش‌های دیگر تفسیر می‌شوند. این کار از نتیجه‌گیری اشتباه جلوگیری می‌کند و تشخیص دقیق‌تر را ممکن می‌سازد.
• تهیه گزارش نهایی؛ متخصص یافته‌ها را در یک گزارش مستند می‌کند و تشخیص احتمالی ارائه می دهد؛ همچنین توصیه‌هایی برای آزمایش‌های تکمیلی یا درمان ارائه می‌شود.

نوار مغز قرمز نشانه چیست؟

درکنار اینکه نوار مغز چه چیزی را نشان می دهد، باید بدانید که وقتی در نوار مغز برخی قسمت‌ها به رنگ قرمز نمایش داده می‌شوند، این امر معمولا به معنای artifacts  (سیگنال‌های غیرمغزی که به‌طور ناخواسته روی ثبت EEG ظاهر می‌شوند و می‌توانند تفسیر را دشوار کنند) یا خونریزی نیست و اغلب ناشی از خطای نمایش یا تنظیمات نرم‌افزار است.

اگر رنگ قرمز در نوار مغز دیده شود، نیاز به بررسی فنی توسط تکنسین یا متخصص دارد تا مطمئن شوند سیگنال واقعی یا خطا است. در تحلیل، اغلبred flags ، مانند spikes یا sharp waves بررسی می‌شوند تا اختلالات احتمالی تشخیص داده شود.

چه کسانی نمی‌توانند نوار مغزی بگیرند؟

پس از پاسخ به این سوال که نوار مغز چه بیماری هایی را نشان می دهد، باید بدانید که تقریبا همه افراد می‌توانند نوار مغز (EEG) انجام دهند، اما در موارد نادر محدودیت‌ها و احتیاط‌هایی وجود دارد. افراد با ایمپلنت‌های الکترونیکی ممکن است با ریسک تداخل (interference) مواجه شوند. افرادی که پوست سر آن‌ها آسیب دیده است یا تشنج‌هایشان با نور تحریک می‌شود، ممکن است نیاز به احتیاط ویژه داشته باشند. همچنین، در موارد عفونت فعال بهتر است EEG انجام نشود.

در موارد نادر، EEG ، می‌تواند تشنج را تحریک کند، اما به طور کلی این آزمون ایمن است و کنتراندیکاسیون( خطر) عمده‌ای ندارد. در نتیجه، نوار مغز فعالیت الکتریکی مغز را آشکار می‌کند و از امواج تا اختلالات نورولوژیک را نشان می دهد. در روانپزشکی نیز کاربرد کمکی دارد و می‌تواند به تصمیم‌گیری بالینی کمک کند.