آشنایی با انواع مختلف و روش ها زوج درمانی

زوج‌درمانی رفتاری (Behavioral Couple Therapy)

این روش، بر اساس اصول یادگیری و  با هدف آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله به زوج‌ها، طراحی شده است. زوج‌درمانی رفتاری فرض می‌کند که مشکلات رابطه، اغلب به دلیل تبادل ناکافی یا نامناسب رفتارهای مثبت و  وجود رفتارهای منفی، ایجاد می‌شوند. درمانگر در این رویکرد، به زوج‌ها کمک می‌کند تا الگوهای تعاملی خود را شناسایی کنند و  با استفاده از تکنیک‌های زوج درمانی، رفتارهای مطلوب را تشویق کنند.^{Clinical Processes in Behavioral Couples Therapy}

هرچند زوج‌درمانی همیشه به معنای حضور هم‌زمان هر دو نفر در جلسات نیست؛ گاهی یکی از طرفین می‌تواند به‌تنهایی وارد فرآیند درمان و روان درمانی فردی شود؛ همین اقدام می‌تواند، نقطه شروعی برای بهبود رابطه باشد. در این سبک از زوج درمانی تمرکز اولیه بر شناخت الگوهای رفتاری، هیجانات و شیوه‌های ارتباطی شخص است تا او بتواند مهارت‌های لازم برای مدیریت اختلافات و ایجاد تغییر در رابطه را به دست آورد. این شیوه در کنار سایر رویکردهای زوج‌درمانی به افراد کمک می‌کند، نقش مؤثرتری در بهبود کیفیت زندگی مشترک ایفا کنند.

زوج‌درمانی شناختی – رفتاری CBT (برای زوج‌ها)

در این روش از انواع زوج درمانی، نه تنها بر تغییر رفتارها؛ بلکه بر شناسایی و اصلاح الگوهای فکری و باورهای ناکارآمد نیز، تاکید می‌شود. درمانگران با استفاده از CBT، به زوج‌ها آموزش می‌دهند تا افکار منفی، سوءتفاهم‌ها و  انتظارات غیرواقعی خود را شناسایی کنند. آن‌ها یاد می‌گیرند که چگونه این افکار، بر احساسات و  رفتارهایشان، تاثیر می‌گذارند. زوج‌درمانی شناختی-رفتاری، به زوج‌ها کمک می‌کند تا دیدگاه‌های واقع‌بینانه‌تری نسبت به یکدیگر و رابطه‌شان پیدا کنند.

زوج‌درمانی هیجان‌مدار یا عاطفی (Emotionally Focused Therapy – EFT)

یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین رویکردهای زوج درمانی، EFT  است که بر نقش حیاتی احساسات در روابط تمرکز دارد. هدف اصلی این روش، کمک به زوج‌ها برای شناسایی و تغییر الگوهای تعاملی مخرب و  ایجاد یک پیوند عاطفی ایمن است. درمانگران EFT، به جای تمرکز بر حل مسئله، به زوج‌ها کمک می‌کنند تا به احساسات عمیق و نیازهای اساسی خود، مانند نیاز به نزدیکی و  امنیت، دسترسی پیدا کنند.

پروتکل زوج درمانی هیجان مدار به زوج‌ها این امکان را می‌دهد که به جای گیر افتادن در چرخه‌های منفی، یک پیوند عاطفی جدید و قوی، ایجاد کنند.

زوج‌درمانی مبتنی بر گاتمن (Gottman Method)

گاتمن که یکی از انواع زوج درمانی محسوب می‌شود، حاصل سال‌ها تحقیق و مشاهده دکتر جان گاتمن و  همکارانش بر روی الگوهای موفق و  ناموفق در روابط زناشویی است. درمانگران گاتمن، به زوج‌ها کمک می‌کنند تا، مهارت‌هایی مانند: افزایش عشق و احترام، تقویت علاقه به دنیای درونی شریک و  حل مشکلات قابل حل را آموزش می‌دهند. زوج‌درمانی مبتنی بر گاتمن، با ارائه ابزارهای ملموس، به زوج‌ها کمک می‌کند تا پایه‌های یک رابطه محکم و پایدار را بنا کنند.^{the gottman method}

زوج‌درمانی سیستمی (Systemic Couple Therapy)

از دیگر روش های زوج درمانی می‌توان به SCT اشاره کرد. در این روش، درمانگر، نقشه‌های تعاملی و  الگوهای تکراری زوج را شناسایی می‌کند و  به آن‌ها کمک می‌کند تا درک کنند که چگونه رفتارهای هر یک، بر دیگری تاثیر می‌گذارد. هدف اصلی، تغییر ساختار و  الگوهای ناکارآمد، در سیستم و  ایجاد یک تعادل سالم‌تر و  کارآمدتر است. زوج‌درمانی سیستمی به زوج‌ها نشان می‌دهد که چگونه می‌توانند با تغییر رفتارهای خود، کل سیستم رابطه را بهبود ببخشند.

زوج‌درمانی روان‌پویشی (Psychodynamic Couple Therapy)

درمانگر، در این روش، به زوج‌ها کمک می‌کند تا الگوهای ارتباطی فعلی خود را، که ممکن است ریشه در روابط اولیه آن‌ها با والدین، یا سایر افراد مهم در زندگی‌شان داشته باشد، درک کنند. فرض بر این است که افراد، به طور ناخودآگاه، الگوهای تعاملی قدیمی را در روابط جدید خود تکرار می‌کنند. این روش های زوج درمانی، می‌تواند به زوج‌ها، برای ایجاد آگاهی و  ارتباط بهتر، با خود و با یکدیگر، کمک کند.

زوج‌درمانی مبتنی بر تحلیل تعاملی (Transactional Analysis)

در زوج‌درمانی مبتنی بر تحلیل تعاملی، درمانگر، به زوج‌ها کمک می‌کند تا حالت‌های شخصیتی خود را، که در طول تعاملاتشان فعال می‌شوند، شناسایی کنند. هدف اصلی، تشویق ارتباط بالغ به بالغ است، که یک ارتباط سالم و  مبتنی بر احترام متقابل، است. این رویکرد، به زوج‌ها کمک می‌کند تا از الگوهای ارتباطی ناسالم و  بازی‌های روانی مخرب، که منجر به سوءتفاهم و  درگیری می‌شوند، آگاه شوند و  آن‌ها را اصلاح کنند.

زوج‌درمانی متمرکز بر راه‌حل (Solution-Focused Couple Therapy)

درمانگر، در رویکرد متمرکز بر راه حل، به جای بررسی عمیق مسائل و  دلایل مشکلات، از زوج‌ها می‌پرسد که چه زمانی، مشکلات کمتر بودند؟ یا اگر یک معجزه اتفاق بیفتد، رابطه شما چگونه خواهد بود؟ هدف اصلی، شناسایی زمان‌هایی است که مشکلات کمتر بودند و  استفاده از آن تجربیات، به عنوان راه‌حل‌های بالقوه، برای آینده. این رویکردهای زوج درمانی، به زوج‌ها کمک می‌کند تا نقاط قوت خود را شناسایی کنند و  با تمرکز بر موفقیت‌های کوچک و  قابل دسترس، به تدریج، تغییرات بزرگی ایجاد کنند.^{what is solution focused therapy}

زوج‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-Based Couple Therapy)

این روش، به کاهش استرس، افزایش همدلی و  پذیرش و  همچنین، بهبود کیفیت ارتباط کمک می‌کند. تکنیک‌های زوج درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، مانند تنفس عمیق و  مدیتیشن‌های مشترک، به زوج‌ها کمک می‌کند تا به جای گرفتار شدن در الگوهای ناکارآمد، با آرامش و  آگاهی، به یکدیگر پاسخ دهند.

زوج‌درمانی وجودی (Existential Couple Therapy)

درمانگر، به زوج‌ها کمک می‌کند تا با ترس‌ها و  اضطراب‌های اساسی، مانند تنهایی، مرگ و  مسئولیت، که ممکن است در رابطه آن‌ها تاثیر بگذارد، روبرو شوند. زوج‌درمانی وجودی، بر این باور است که هر فرد، مسئول انتخاب‌های خود و  ایجاد معنا در زندگی و  رابطه‌اش، است.

زوج‌درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد ACT( برای زوج‌ها )

پروتکل زوج درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد، شامل تمرین‌هایی برای افزایش انعطاف‌پذیری روانی و  کاهش اجتناب است. این رویکرد، به زوج‌ها یاد می‌دهد که چگونه به جای گرفتار شدن در تعارضات و  درگیری‌های ذهنی، بر ایجاد زندگی مشترک و  معنادار، تمرکز کنند.

زوج‌درمانی چندفرهنگی و معنوی (Multicultural & Spiritual Couple Therapy)

درمانگر در این روش، با در نظر گرفتن پس‌زمینه‌های فرهنگی و  باورهای معنوی زوج، به آن‌ها کمک می‌کند تا ارزش‌ها و  انتظارات متفاوت خود را، درک کنند. هدف اصلی، ایجاد فضایی امن، برای بحث و  احترام به تفاوت‌ها و  همچنین، یافتن نقاط مشترک و  منابع معنوی، برای تقویت رابطه است. زوج‌درمانی چندفرهنگی و معنوی به زوج‌ها کمک می‌کند تا با چالش‌های ناشی از تفاوت‌های فرهنگی و  اعتقادی، روبرو شوند و  یک رابطه پایدار و  غنی، بسازند.

زوج درمانی ایماگو (Imago)

یکی دیگر از روش های زوج درمانی یعنی زوج درمانی ایماگو، بر این فرض است که افراد، به طور ناخودآگاه، شریک زندگی خود را، بر اساس یک ایماگو یا تصویر ذهنی، از دوران کودکی، انتخاب می‌کنند. این تصویر، شامل ویژگی‌های مثبت و  منفی، از والدین، یا مراقبان اصلی است. هدف اصلی این روش، کمک به زوج‌ها، برای درک این الگوهای ناخودآگاه و  استفاده از آن، برای رشد و  شفای رابطه است.

زوج درمانی بوئن (Bowen)

این رویکرد، بر اساس نظریه سیستم‌های خانواده بوئن، استوار است و  بر مفهوم تمایز خود (differentiation of self)، تمرکز دارد. تمایز خود، به توانایی فرد، برای حفظ هویت و  استقلال خود، در یک رابطه و  در عین حال، حفظ صمیمیت، اشاره دارد. درمانگر در این روش، به زوج‌ها کمک می‌کند تا سطح تمایز خود را، درک کنند و  آن را افزایش دهند. زوج درمانی بوئن، به جای تمرکز بر مشکلات خاص، بر کل سیستم خانواده و  الگوهای چندنسلی، تمرکز دارد.

زوج درمانی پارادوکسی

زوج درمانی پارادوکسی، یکی از انواع زوج درمانی است که از تکنیک‌های متضاد، برای ایجاد تغییر، در الگوهای رفتاری زوج، استفاده می‌کند. این رویکرد، بر این اصل استوار است که گاهی اوقات، با تشویق یک رفتار، یا فکر، ناسازگار، می‌توان به طور غیرمستقیم، آن را تغییر داد.

برای مثال، ممکن است درمانگر، به زوجی که دائما با هم دعوا می‌کنند، بگوید که هر روز، در یک زمان مشخص، دعوا کنند.

معرفی سایر انواع زوج درمانی

در کنار روش‌های اصلی که بررسی شدند، انواع زوج درمانی دیگری نیز وجود دارند که هر کدام بر اساس نیازهای خاص و  شرایط متفاوت، به کار می‌روند. در ادامه، به صورت مختصر، به برخی از آن‌ها، اشاره می‌کنیم:

• زوج‌درمانی روایت‌محور (Narrative Therapy)؛ این روش، به زوج‌ها کمک می‌کند تا داستان زندگی خود و  مشکلاتشان را، از یک زاویه جدید، بازنویسی کنند و خود را از مشکلات، جدا کنند.
• زوج درمانی با رویکرد واقعیت درمانی؛ این رویکرد، بر این اصل استوار است که افراد، مسئولیت انتخاب‌های خود را، بر عهده بگیرند و  با تمرکز بر نیازهای اساسی‌شان، مانند عشق و  تعلق، رفتار خود را تغییر دهند.
• زوج درمانی با رویکرد اکت؛ این روش، که در بخش‌های بالا به آن اشاره شد، به زوج‌ها کمک می‌کند تا با پذیرش تجربیات درونی خود، به سمت اهداف ارزشمند، حرکت کنند و  از پروتکل زوج درمانی مبتنی بر پذیرش و تعهد، بهره ببرند.
• زوج درمانی یکپارچه نگر؛ این رویکرد، از ترکیب تکنیک‌های مختلف، از جمله رویکردهای شناختی، رفتاری و  هیجانی، برای ایجاد یک برنامه درمانی شخصی‌سازی شده، استفاده می‌کند.
• زوج درمانی پویشی؛ این روش، به بررسی الگوهای ارتباطی ناخودآگاه و  تاثیر گذشته، بر روابط فعلی، می‌پردازد.
• زوج درمانی تحلیلی: این رویکرد، بر اساس نظریه‌های روانکاوی، به بررسی عمیق ناخودآگاه و  انگیزه‌های پنهان، در رابطه، می‌پردازد.
• زوج درمانی تلفیقی؛ این روش، به درمانگر اجازه می‌دهد تا از تکنیک‌ها و  نظریه‌های مختلف، بر اساس نیازهای خاص هر زوج، استفاده کند.
• زوج درمانی روانکاوانه؛ این رویکرد، بر ناخودآگاه و  تاثیر تجربیات اولیه، بر پویایی رابطه، تمرکز دارد و به زوج‌ها کمک می‌کند تا ریشه‌های مشکلات خود را درک کنند.
• زوج درمانی کوتاه مدت راه حل محور؛ این رویکرد که یکی از روش های زوج درمانی است، بر شناسایی و  تقویت راه‌حل‌های سریع و  عملی، برای مشکلات، تمرکز دارد و از رویکرد متمرکز بر راه‌حل، بهره می‌برد.

کدام روش زوج‌درمانی برای ما مناسب‌تر است؟

برای انتخاب بهترین روش های زوج درمانی، که برای شما مناسب‌تر باشد، می‌توانید از جدول زیر، که بر اساس معیارهای اصلی انتخاب، استفاده کنید.