مطالعات نشان داده‌اند که درمان وسواس با tdcs، می‌تواند به بهبود کنترل افکار مزاحم، کاهش اضطراب و بهبود عملکرد شناختی بیماران کمک کند. از آنجا که برخی بیماران به درمان‌های دارویی یا روان‌درمانی پاسخ مطلوبی نمی‌دهند، این روش می‌تواند برای آنها گزینه‌ای موثر و ایمن باشد؛ زیرا ضمن دشتن عوارض جانبی کم، قابلیت ترکیب با سایر درمان‌ها را دارد و با تنظیم دقیق پارامترهای تحریک، امکان شخصی سازی درمان فراهم می‌شود تا اثربخشی آن، به حداکثر برسد.
همانطور که می‌دانید، یکی از روش‌های نوین در حوزه نوروتراپی، تحریک الکتریکی مغز (tDCS) است که با استفاده از جریان مستقیم و ضعیف، فعالیت بخش‌های خاصی از مغز را تنظیم می‌کند. این روش غیرتهاجمی است و بدون نیاز به جراحی یا دارو، می‌تواند عملکرد نواحی مغزی مرتبط با هیجان، تمرکز و کنترل رفتار را به تعادل برساند. استفاده از tDCS معمولاً با هدف بهبود عملکرد شناختی و کاهش علائم اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و وسواس انجام می‌شود.
نقش tDCS در درمان اختلال وسواس فکری-عملی
بر اساس پژوهش‌های جدید، روش تحریک جریان مستقیم مغز (tDCS) تأثیر قابل‌توجهی در درمان اختلال وسواس فکری‌ـ‌عملی (OCD) دارد. در این روش، با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف، بخش‌هایی از مغز که در ایجاد وسواس نقش دارند، تحریک یا مهار می‌شوند. هدف از این کار، کاهش فعالیت بیش‌از‌حد مدارهای عصبی درگیر در وسواس و بهبود کنترل ذهن و رفتار است.
درمان وسواس با tDCS معمولاً از طریق قرار دادن الکترودها روی بخش‌هایی از مغز مانند SMA یا نواحی اوربیتوفرونتال انجام می‌شود. نتایج این پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این روش می‌تواند نمرات آزمون استاندارد Y-BOCS (که شدت وسواس را می‌سنجد) را در بسیاری از بیماران کاهش دهد. به بیان ساده‌تر، tDCS می‌تواند به بیماران کمک کند تا افکار تکرارشونده و رفتارهای وسواسی خود را بهتر کنترل کنند و کیفیت زندگی‌شان به‌تدریج بهبود یابد.
مراحل درمان وسواس با tDCS
مراحل اجرای درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز شامل ارزیابی اولیه بیمار، تعیین نواحی هدف مغزی، برنامه‌ریزی جلسات درمان و در نهایت پیگیری نتایج است که در ادامه، درباره مراحل درمان وسواس با tdcs بیشتر توضیح می‌دهیم.
ارزیابی اولیه توسط روانپزشک
ابتدا باید یک روانپزشک یا روانشناس بالینی، وضعیت فرد را به دقت بررسی کند تا تشخیص اختلال وسواس فکری عملی، قطعی شود و شدت علائم تعیین گردد. این ارزیابی شامل تاریخچه درمانی، میزان پاسخ به دارو یا روان‌درمانی، وضعیت روانی همراه (اضطراب، افسردگی) و بررسی امکان استفاده از روش‌های تحریک مغزی است.
در این مرحله، امکان و صلاحیت انجام درمان وسواس با tdcs سنجیده می‌شود و تصمیم گرفته می‌شود، آیا بیمار کاندید مناسبی برای درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز است یا خیر. آزمایش‌های تکمیلی عصبی روانی یا تصویربرداری، ممکن است برای تکمیل ارزیابی استفاده شوند.
تعیین نواحی هدف مغزی
پس از تایید صلاحیت بیمار، باید نواحی مغزی هدف برای تحریک با tDCS انتخاب شوند. در درمان وسواس با tdcs، اغلب نواحی‌ای مانند قشر پیش‌حرکتی (pre-SMA)، قشر اوربیتوفرونتال (OFC) یا بخش‌های پیش‌پیشانی دلتوئید انتخاب می‌شوند. بسته به الگوی علائم وسواس، ترکیبی از آند یا کاتد بر روی نواحی مختلف گذاشته می‌شود.
هدف این است که با تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس، فعالیت نورونی در مدارهای بیش فعال کم شده و در مسیرهای مهاری، تقویت شود. انتخاب دقیق محل الکترودها بر اساس شبیه سازی میدان الکتریکی، داده‌های مدل‌های مغزی و شواهد پژوهشی انجام می‌شود.
پیگیری و ارزیابی اثربخشی
بعد از اجرای پروتکل درمان وسواس با tdcs، باید پیگیری دقیق برای ارزیابی اثربخشی انجام شود. این پیگیری، شامل اندازه‌گیری تغییر در مقیاس‌هایی مانند Y-BOCS، ارزیابی علائم همراه اضطراب یا افسردگی و بررسی دوام اثر، در بازه‌های زمانی بعد از درمان است؛ همچنین باید موسوم به اثر پسروی یا بازگشت علائم بررسی شود. در برخی مطالعات، اثرات مثبت اولیه کاهش یافته‌اند و در پیگیری‌های ۱۲ هفته‌ای، تفاوت معنی‌داری با حالت شم باقی نمانده است.
در این فرایند، ممکن است نیاز به تکرار دوره‌های tDCS یا تنظیم پروتکل تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس باشد. ارزیابی عوارض جانبی نیز ضروری است؛ تحریک‌ها اغلب با عوارض خفیفی، مانند خارش پوست یا سر درد موضعی همراه‌اند. این پیگیری مستمر، به تعیین اینکه درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز برای بیمار، موثر بوده یا نیاز به تغییر دارد کمک می‌کند.Clinical Applications of tDCS in Psychiatry
تعداد جلسات درمان وسواس با tDCS و مدت هر جلسه
در بیشتر پژوهش‌هایی که درباره درمان وسواس با tDCS انجام شده، معمولاً بین ۱۰ تا ۲۰ جلسه درمانی در نظر گرفته می‌شود. برای مثال، در یکی از آزمایش‌های کنترل‌شده، شرکت‌کنندگان طی ۴ هفته، ۱۰ جلسه ۲۰ دقیقه‌ای از تحریک مغزی فعال یا شم دریافت کردند. این جلسات معمولاً هر روز یا چند روز درمیان ولی به صورت متوالی برگزار می‌شوند. مدت زمان هر جلسه در بیشتر مطالعات بین ۲۰ تا ۳۰ دقیقه بوده، هرچند در بعضی تحقیقات، جلسات ۳۰ دقیقه‌ای هم انجام شده است.
پروتکل درمان باید طوری طراحی شود که تحریک الکتریکی مغز با ایمنی کامل و بدون ناراحتی برای بیمار انجام گیرد. همچنین باید فاصله‌ی کافی بین جلسات در نظر گرفته شود تا مغز فرصت بازیابی داشته باشد. در بعضی بیماران که به درمان اولیه پاسخ خوبی نمی‌دهند، ممکن است تعداد جلسات افزایش یابد یا دوره‌ی درمان تکرار شود تا نتیجه‌ی بهتری به‌دست آید.
مزایای درمان وسواس با tDCS
درمان وسواس با tDCS، به عنوان یک روش غیرتهاجمی و ایمن شناخته شده است و خوشبختانه مزایای بسیاری به همراه دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- غیرتهاجمی بودن؛ درمان وسواس با tdcs بدون جراحی و بیهوشی انجام می‌شود.
- ایمنی بالا؛ عوارض جانبی خفیف مانند خارش یا سردرد موضعی؛ به همین دلیل تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس ایمن است.
- قابلیت ترکیب با درمان‌های دیگر؛ می‌توان همزمان با روان‌درمانی یا دارودرمانی استفاده کرد (درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز).
- کاهش علائم مقاوم به درمان؛ برخی بیماران که داروها یا روان‌درمانی به تنهایی جواب نداده‌اند، از کاهش وسواس بهره‌مند می‌شوند.
- قابلیت اجرا در محیط سرپایی؛ نیاز به بستری یا تجهیزات پیچیده ندارد.
- هزینه کمتر نسبت به روش‌های جراحی؛ گزینه مقرون‌به‌صرفه برای درمان وسواس است.
با وجود مزایای بسیار، موفقیت درمان وسواس با tdcs، به برنامه‌ریزی دقیق جلسات و پیگیری مستمر بستگی دارد. رعایت پروتکل‌های استاندارد و مشاوره با متخصصان، باعث می‌شود اثرات مثبت تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس، پایدارتر شده و بیمار بهترین نتایج ممکن را تجربه کند.tdcs for Obsessive-Compulsive Disorder
محدودیت‌های درمان وسواس با tDCS
با وجود مزایای متعدد، درمان وسواس با tDCS محدودیت‌هایی نیز دارد، که مهم ترین آنها شامل موارد زیر می‌شود:
- اثربخشی متفاوت بین افراد؛ پاسخ به تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس به ویژگی‌های مغزی بیمار، وابسته است.
- تنوع پروتکل‌ها؛ شدت جریان، محل الکترود و تعداد جلسات در مطالعات مختلف، متفاوت است (درمان وسواس با tdcs ممکن است نتایج متغیر داشته باشد).
- اثر موقتی؛ گاهی نیاز به جلسات تکراری برای حفظ نتیجه وجود دارد (درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز).
- عدم جایگزینی کامل دارو یا روان‌درمانی؛ tDCS به صورت تک درمانی محدودیت دارد.
- داده‌های بلندمدت محدود؛ هنوز مطالعات کافی برای بررسی اثرات طولانی مدت وجود ندارد.
با توجه به محدودیت‌های ذکر شده، مهم است که درمان وسواس با tdcs تحت نظر متخصص و همراه با روش‌های درمانی مکمل، انجام شود؛ این کار، باعث افزایش اثربخشی و کاهش ریسک عوارض می‌شود و اطمینان حاصل می‌کند که تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس، به بهترین شکل ممکن به بیمار کمک کند.
تفاوت درمان وسواس با tDCS نسبت به دارودرمانی و روان‌درمانی
نسبت به دارودرمانی و روان‌درمانی، tDCS مزایای خاصی دارد از جمله عوارض جانبی کمتر و قابلیت ترکیب با سایر روش‌ها. اثربخشی آن در برخی بیماران مقاوم به درمان دارویی، مشاهده شده و سرعت اثرگذاری آن اغلب سریع‌تر از روان‌درمانی است؛ با این حال، اثر طولانی‌مدت هنوز نیاز به مطالعات بیشتر دارد.
| روش درمان | اثربخشی | سرعت اثرگذاری | موارد کاربرد |
| tDCS | متوسط تا بالا، مخصوص بیماران مقاوم | 1 تا 4 هفته | کاهش علائم در بیمارانی که دارو یا روان‌درمانی پاسخ نداده‌اند |
| دارودرمانی | بالا، بسته به دارو | چند هفته تا ماه | درمان استاندارد اولیه وسواس |
| روان‌درمانی | بالا، مخصوصا CBT | چند ماه | تقویت مهارت‌های مقابله‌ای و کاهش طولانی مدت علائم |
درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز، می‌تواند به عنوان مکمل دارو یا روان‌درمانی عمل کند تا اثربخشی کلی درمان، بیشتر شود.
چه کسانی بهترین کاندیدای درمان وسواس با tDCS هستند؟
درمان وسواس با tdcs، گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که به درمان‌های دارویی یا روان‌درمانی، پاسخ کافی نداده‌اند. بیماران مقاوم به درمان دارویی که علائم وسواس آنها با دارو کاهش پیدا نمی‌کند، می‌توانند از این روش بهره‌مند شوند؛ همچنین افرادی که تمایلی به مصرف دارو ندارند یا تجربه عوارض جانبی شدید، از داروهای ضد وسواس داشته‌اند، می‌توانند با درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز، علائم خود را کنترل کنند.
این روش غیرتهاجمی و ایمن است و اغلب، با کمترین عوارض موضعی مانند خارش پوست یا سردرد همراه است. انتخاب بیمار مناسب، ارزیابی دقیق توسط روانپزشک و تعیین نواحی هدف مغزی از جمله پیش شرط‌های موفقیت در درمان وسواس با tdcs، محسوب می‌شوند. استفاده از این روش، می‌تواند به کاهش شدت افکار وسواسی و رفتارهای اجباری در بیماران خاص، کمک کند.
شواهد علمی و تحقیقات جدید درباره tDCS در درمان وسواس
در سال‌های اخیر، مطالعات بسیاری نشان داده‌اند که درمان وسواس با tDCS می‌تواند در کاهش افکار وسواسی و رفتارهای اجباری، موثر باشد. در این روش، با تحریک الکتریکی مغز برای درمان وسواس، نواحی پیش پیشانی و اوربیتوفرانتال که در کنترل افکار تکراری نقش دارند، متعادل می‌شوند.
پژوهش‌های خارجی مانند مطالعه دانشگاه آکسفورد (2022)، گزارش کرده‌اند که ترکیب درمان به وسیله تحریک الکتریکی مغز و روان‌درمانی، برای کنترل وسواس می تواند سرعت بهبودی را تا ۴۰٪ افزایش می‌دهد. در ایران نیز تحقیقات انجام شده در دانشگاه علوم پزشکی تهران (1401)، نشان داده‌اند که ۱۰ جلسه tDCS منجر به کاهش معنادار شدت وسواس در بیماران مقاوم به دارو شده است.
مرور این یافته‌ها نشان می‌دهد که درمان وسواس با tdcs، نه تنها ایمن و موثر است؛ بلکه می‌تواند به عنوان درمان کمکی یا جایگزین، برای بیماران خاص به کار رود.
برای درمان وسواس با tDCS به کجا مراجعه کنیم؟
اگر به دنبال مرکزی معتبر برای درمان وسواس با tdcs هستید، کلینیک روا یکی از بهترین انتخاب‌ها در تهران است. این مرکز با بهره‌گیری از فناوری‌های پیشرفته مانند تحریک الکتریکی مغز، نقشه‌برداری مغزی (QEEG) و نوروفیدبک، به صورت تخصصی به درمان اختلالات وسواسی، اضطراب و افسردگی می‌پردازد.
در کلینیک روا، تیمی از روان‌پزشکان، روان‌شناسان و متخصصان نوروتراپی زیر نظر دکتر منصور آگاهی، متخصص اعصاب و روان با بیش از ۱۴ سال تجربه، فعالیت می‌کنند. این مجموعه، با محیطی آرام، ارزیابی دقیق روان سنجی و استفاده از درمان وسواس با تحریک الکتریکی مغز، روند بهبودی بیماران را سریع‌تر می‌کند.
