درمان پرخوری عصبی؛ درمان اختلال خوردن با آر تی ام اس

آیا درمان پرخوری عصبی با rTMS امکان‌پذیر است؟

درمان پرخوری عصبی با rTMS به‌عنوان یک رویکرد نوظهور در مدیریت اختلالات خوردن، به‌ویژه بولیمیا، توجه زیادی را جلب کرده است. این روش با تحریک مغناطیسی مکرر فراجمجمه‌ای (rTMS) نواحی خاصی از مغز، مانند قشر پیش‌پیشانی دورسل‌لترال (DLPFC)، را هدف قرار می‌دهد که در تنظیم رفتارهای تکانشی و خلق‌وخو نقش دارند. مطالعات نشان داده‌اند که این تحریک می‌تواند به کاهش شدت علائم پرخوری عصبی، از جمله دوره‌های پرخوری و پاکسازی، کمک کند.

کاربرد rTMS در اختلالات خوردن فراتر از بولیمیا نیز بررسی شده است. برای مثال، در درمان بی‌اشتهایی عصبی و اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder) نیز نتایج اولیه امیدوارکننده‌ای گزارش شده است. بااین‌حال، تمرکز اصلی این روش در بولیمیا بر کاهش رفتارهای وسواسی و بهبود کنترل عاطفی است. شواهد علمی نشان می‌دهند که rTMS می‌تواند به‌عنوان یک درمان مکمل یا حتی مستقل در مواردی که سایر روش‌ها اثربخش نبوده‌اند، مورد استفاده قرار گیرد. ^{rTMS reduces cue-induced food craving in bulimic disorders}

شواهد علمی درباره اثربخشی rTMS در درمان اختلالات خوردن

تحقیقات متعددی اثربخشی درمان اختلال خوردن با آر تی ام اس را بررسی کرده‌اند. مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ در مجله European Eating Disorders Review  منتشر شد، نشان داد که تحریک قشر پیش‌پیشانی دورسل‌لترال با rTMS در بیماران مبتلا به بولیمیا به کاهش قابل‌توجه دوره‌های پرخوری و پاکسازی منجر شده است. این مطالعه همچنین بهبود در علائم افسردگی و اضطراب را گزارش کرد که اغلب با بولیمیا همراه هستند.

دکتر اوانجلینا ون‌دن‌آیکن، متخصص روان‌پزشکی از دانشگاه اوترخت، در این‌باره می‌گوید:« rTMS  پتانسیل بالایی در تنظیم مدارهای مغزی مرتبط با رفتارهای تکانشی دارد و می‌تواند به بیماران مبتلا به بولیمیا کمک کند تا کنترل بهتری بر رفتارهای خود داشته باشند.»

علاوه‌براین، یک متاآنالیز در سال ۲۰۲۰ نشان داد که rTMS در مقایسه با گروه کنترل، اثرات مثبت قابل‌توجهی بر کاهش علائم بولیمیا دارد، هرچند نیاز به مطالعات بلندمدت‌تر برای تأیید پایداری این اثرات وجود دارد. این شواهد،rTMS  را به‌عنوان گزینه‌ای امیدوارکننده در درمان پرخوری عصبی با دستگاه آر تی ام اس معرفی می‌کنند.

نظر FDA درباره استفاده از rTMS در درمان بولیمیا و اختلالات خوردن چیست؟

سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در سال ۲۰۰۸ استفاده از rTMS را برای درمان افسردگی مقاوم به دارو تأیید کرد و بعدها این تأییدیه برای درمان اختلال وسواس فکری-عملی (OCD) در سال ۲۰۱۸ گسترش یافت. بااین‌حال، تا سال ۲۰۲۵، FDA هنوز rTMS را به‌طور خاص برای درمان بولیمیا یا سایر اختلالات خوردن تأیید نکرده است. این به این معنا نیست که rTMS برای این منظور بی‌اثر است؛ بلکه نشان‌دهنده نیاز به تحقیقات بیشتر برای استانداردسازی پروتکل‌های درمانی است.

در حال حاضر، استفاده از rTMS برای درمان پرخوری عصبی در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، به‌صورت «خارج از برچسب» (Off-Label) انجام می‌شود. این بدان معناست که پزشکان متخصص می‌توانند بر اساس شواهد علمی و تجربه بالینی، این روش را برای بیماران مناسب تجویز کنند.

روند درمان پرخوری عصبی با rTMS چگونه است؟

فرآیند درمان پرخوری عصبی با rTMS شامل مراحل مشخصی است که با دقت طراحی شده‌اند تا بهترین نتایج را به همراه داشته باشند. ابتدا، بیمار تحت ارزیابی بالینی جامع توسط یک روان‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب قرار می‌گیرد. این ارزیابی شامل بررسی سابقه پزشکی، شدت علائم بولیمیا، و وجود اختلالات همراه مانند افسردگی یا اضطراب است.

پس از تأیید مناسب ‌بودن بیمار برای درمان، ناحیه هدف در مغز (معمولاً قشر پیش ‌پیشانی دورسل‌لترال) با استفاده از نقشه‌برداری مغزی یا روش‌های استاندارد تعیین می‌شود. سپس، کویل دستگاه rTMS روی سر بیمار قرار گرفته و پالس‌های مغناطیسی با فرکانس و شدت مشخص اعمال می‌شوند. هر جلسه معمولاً ۲۰ تا ۴۰ دقیقه طول می‌کشد و بیمار در طول درمان کاملاً هوشیار است.

به طور کلی پروتکل جلسات و پیگیری درمان پرخوری عصبی با دستگاه آر تی ام اس، به شرح زیر است:

• تعداد جلسات؛ معمولاً ۲۰ تا ۳۰ جلسه، ۴ تا ۵ روز در هفته
• مدت درمان؛ ۴ تا ۶ هفته برای دوره اولیه
• جلسات پیگیری؛ جلسات نگهدارنده هر ۳ تا ۶ ماه برای حفظ نتایج

بیمار پس از هر جلسه می‌تواند به فعالیت‌های روزمره خود ادامه دهد، زیرا این روش نیازی به بیهوشی یا بستری ندارد.

مکانیزم اثر rTMS در درمان بولیمیا چگونه است؟

rTMS  با ایجاد میدان‌های مغناطیسی، جریان‌های الکتریکی خفیفی را در نورون‌های مغزی القا می‌کند. این تحریک، فعالیت نواحی خاصی از مغز را تعدیل می‌کند که در بولیمیا دچار نارسایی هستند. به‌ویژه، قشر پیش‌پیشانی دورسل‌لترال که در کنترل تکانش‌ها و تصمیم‌گیری نقش دارد، هدف اصلی این درمان است.

این روش با افزایش نوروپلاستیسیته (انعطاف‌پذیری عصبی)، الگوهای ناسالم مغزی مرتبط با پرخوری و پاکسازی را اصلاح می‌کند. همچنین، rTMS  می‌تواند سطح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین را تنظیم کند، که در بهبود خلق‌وخو و کاهش رفتارهای وسواسی مؤثر هستند. برای مثال، بیماری به نام سارا، ۲۸ ساله، پس از ۲۰ جلسه rTMS گزارش داد که میل به پرخوری در او به‌طور چشمگیری کاهش یافته و توانسته بدون احساس گناه، وعده‌های غذایی منظمی داشته باشد.

چه کسانی گزینه مناسبی برای درمان پرخوری عصبی با rTMS نیستند؟

هرچند rTMS روشی ایمن است، اما برای همه مناسب نیست. موارد منع درمان شامل شرایط زیر هستند:

1. وجود ایمپلنت‌های فلزی در سر؛ مانند گیره‌های آنوریسم یا الکترودهای کاشته‌شده
2. سابقه تشنج یا صرع؛ به دلیل خطر نادر تحریک تشنج
3. بارداری؛ به دلیل فقدان مطالعات کافی درباره ایمنی در این گروه
4. اختلالات قلبی شدید؛ مانند آریتمی‌های کنترل‌نشده
5. مصرف برخی داروها؛ مانند داروهای ضد روان‌پریشی که ممکن است با rTMS تداخل داشته باشند

قبل از شروع درمان، پزشک معالج باید سابقه پزشکی بیمار را به‌دقت بررسی کند تا از ایمنی این روش اطمینان حاصل شود.^{Patient inclusion and pre-rTMS evaluation}

مزایای درمان اختلال خوردن با rTMS نسبت به روش‌های رایج چیست؟

درمان اختلال خوردن با آر تی ام اس نسبت به روش‌های سنتی مانند دارودرمانی، درمان شناختی-رفتاری (CBT)، و رژیم‌درمانی مزایای قابل‌توجهی دارد. در جدول زیر، این روش با دو رویکرد رایج مقایسه شده است:

rTMS برخلاف دارودرمانی، عوارضی مانند افزایش وزن یا وابستگی دارویی ندارد و نسبت به CBT، اثربخشی سریع‌تری ارائه می‌دهد. همچنین، این روش می‌تواند برای بیمارانی که به درمان‌های سنتی مقاوم هستند، مؤثر باشد.

آیا درمان پرخوری عصبی با rTMS عوارض دارد؟

عوارض درمان پرخوری عصبی با rTMS معمولاً خفیف و گذرا هستند. شایع‌ترین عوارض شامل موارد زیر می‌شوند:

• سردرد خفیف یا احساس ناراحتی در محل تحریک
• مورمورشدن پوست سر یا صورت
• خستگی موقت پس از جلسه

عوارض نادر شامل تشنج (کمتر از ۰.۱٪ موارد) یا وزوز گوش در صورت عدم استفاده از محافظ گوش هستند. این عوارض با تنظیم شدت تحریک یا رعایت پروتکل‌های ایمنی قابل‌کنترل‌اند. به گفته دکتر جورجیا داس، متخصص نورولوژی از دانشگاه لندن: «عوارض rTMS در مقایسه با درمان‌های دارویی بسیار ناچیز هستند و با رعایت استانداردها، این روش بسیار ایمن است.»

هزینه درمان بولیمیا با rTMS چقدر است و چند جلسه نیاز است؟

هزینه درمان پرخوری عصبی با دستگاه آر تی ام اس در ایران به عوامل مختلفی مانند کلینیک، تعداد جلسات، و تجربه متخصص بستگی دارد. به‌طور میانگین، هزینه هر جلسه در سال ۱۴۰۴ بین ۱.۵ تا ۳ میلیون تومان است. با فرض نیاز به ۲۰ تا ۳۰ جلسه، هزینه کل دوره درمان می‌تواند بین ۳۰ تا ۹۰ میلیون تومان باشد.

پوشش بیمه‌ای برای rTMS در ایران محدود است، اما برخی بیمه‌های تکمیلی ممکن است بخشی از هزینه‌ها را جبران کنند. تعداد جلسات معمولاً بر اساس شدت بیماری و پاسخ بیمار به درمان تعیین می‌شود، اما اکثر بیماران به ۴ تا ۶ هفته درمان روزانه نیاز دارند.

برای درمان پرخوری عصبی rTMS بهتر است یا دارو؟

انتخاب بین rTMS و دارودرمانی به شرایط بیمار بستگی دارد. rTMS برای بیمارانی که به داروها پاسخ نداده‌اند یا از عوارض جانبی مانند افزایش وزن رنج می‌برند، مناسب‌تر است. از سوی دیگر، دارودرمانی ممکن است برای افرادی که به درمان‌های سبک‌تر نیاز دارند، گزینه اولیه باشد.

rTMS  مزایایی مانند عدم وابستگی دارویی، عوارض کمتر، و اثربخشی سریع‌تر دارد، اما هزینه بالاتر و نیاز به مراجعه حضوری می‌تواند محدودیت‌هایی ایجاد کند. ترکیبی از rTMS و دارودرمانی در برخی موارد بهترین نتایج را به همراه دارد.

برای درمان اختلال پرخوری عصبی با rTMS به کجا مراجعه کنیم؟

انتخاب مرکز درمانی معتبر برای درمان پرخوری عصبی با rTMS اهمیت زیادی دارد. هنگام انتخاب مرکز، به موارد زیر توجه کنید:

• تجربه متخصصان: اطمینان حاصل کنید که درمان توسط روان‌پزشک یا متخصص مغز و اعصاب با تجربه انجام می‌شود.
• تجهیزات به‌روز: دستگاه‌های rTMS باید استاندارد و مدرن باشند.
• نظرات بیماران: بازخورد سایر بیماران می‌تواند به ارزیابی کیفیت خدمات کمک کند.

برای مثال، بیماری به نام علی، ۳۵ ساله، پس از مراجعه به کلینیک و تکمیل ۲۵ جلسه  rTMS، گزارش داد که توانسته برای اولین‌بار در سال‌های اخیر، بدون اضطراب وعده‌های غذایی خود را مدیریت کند. چنین تجربیاتی نشان‌دهنده اهمیت انتخاب مرکز مناسب است.