تشخیص آلزایمر با QEEG؛ نقشه مغزی فرد آلزایمری چگونه است؟

آیا تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی امکان پذیر است؟

تشخیص آلزایمر با QEEG روشی است که با ثبت و تحلیل فعالیت‌های الکتریکی مغز از طریق الکترودهای قرارگرفته بر روی پوست سر، اطلاعات ارزشمندی درباره عملکرد مغزی ارائه می‌دهد. این روش که به آن الکتروانسفالوگرافی کمی(Quantitative Electroencephalography) گفته می‌شود، با تجزیه‌وتحلیل امواج مغزی و مقایسه آن‌ها با الگوهای نرمال، می‌تواند به شناسایی ناهنجاری‌های مغزی مرتبط با آلزایمر کمک کند. برخلاف روش‌های تصویربرداری مانند؛ MRI یا PET اسکن، تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی غیرتهاجمی، سریع و مقرون‌به‌صرفه است. ^{Diagnosing Alzheimer’s with brain mapping}

یکی از نکات کلیدی در استفاده از QEEG برای تشخیص آلزایمر، توانایی آن در ارائه تصویری پویا و زمان‌مند از عملکرد مغزی است؛ برخلاف MRI یا PET که بیشتر ساختار یا متابولیسم را نشان می‌دهند. به گفته‌ی پژوهش منتشر شده در مجله Frontiers in Psychology  در سال 2023، این روش توانست با دقت 83٪ و حساسیت 80٪ آلزایمر را از اختلالات شناختی خفیف و دیگر انواع دمانس تمایز دهد.

همچنین، QEEG می‌تواند با شناسایی الگوهای خاص در نواحی مختلف مغز، به طراحی درمان‌های هدفمند(مانند نوروفیدبک)، کمک کند؛ به همین دلیل QEEG نه‌تنها یک ابزار تشخیصی دقیق؛ بلکه یک روش نویدبخش در مسیر مداخلات پیشگیرانه و درمانی نیز محسوب می‌شود.

نقشه مغزی بیماران آلزایمری چه شکلی است؟

نقشه مغزی فرد آلزایمری معمولا تفاوت‌های قابل‌توجهی با نقشه مغزی افراد سالم نشان می‌دهد. این تفاوت‌ها در الگوهای امواج مغزی و نحوه ارتباط مناطق مختلف مغز مشهود است. در ادامه، به سه ویژگی اصلی نقشه مغزی فرد آلزایمری اشاره می‌کنیم: ^{Brain map of Alzheimer’s patients}

کند شدن امواج مغزی

در بیماران مبتلا به آلزایمر، معمولا افزایش فعالیت امواج آهسته(مانند امواج دلتا و تتا) مشاهده می‌شود. این امواج که در حالت عادی در خواب یا استراحت عمیق غالب هستند، در نقشه مغزی فرد آلزایمری حتی در حالت بیداری نیز به‌صورت غیرطبیعی افزایش می‌یابند. این کند شدن امواج نشان‌دهنده کاهش فعالیت نورون‌ها و اختلال در پردازش اطلاعات است.

کاهش انسجام مغزی

انسجام مغزی، به ارتباط و هماهنگی بین مناطق مختلف مغز اشاره دارد. در تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی، کاهش انسجام بین نواحی مغزی، به‌ویژه در لوب‌های پیشانی و گیجگاهی، مشاهده می‌شود. این کاهش نشان‌دهنده اختلال در شبکه‌های عصبی است که برای عملکرد شناختی حیاتی هستند.

اختلال در ریتم آلفا

ریتم آلفا که اغلب در حالت استراحت و آرامش غالب است، در نقشه مغزی فرد آلزایمری کاهش می‌یابد یا فرکانس آن تغییر می‌کند؛ به‌عنوان مثال فرکانس آلفا که در افراد سالم حدود ۸ تا ۱۲ هرتز است، در بیماران آلزایمری ممکن است به کمتر از ۸ هرتز کاهش یابد، که نشانه‌ای از زوال عملکرد مغزی است.

تفاوت الگوی نقشه مغزی فرد سالم و فرد آلزایمری در QEEG

تفاوت بین الگوی نقشه مغزی (QEEG)افراد سالم و افراد مبتلا به آلزایمر یکی از شاخص‌ترین ابزارهای غیرتهاجمی برای بررسی عملکرد مغز و تشخیص اختلالات شناختی به شمار می‌رود. نقشه‌برداری مغزی با QEEG می‌تواند تغییرات قابل توجهی را در فرکانس و هماهنگی فعالیت الکتریکی مغز در طول بیماری آلزایمر آشکار سازد.

الگوی مغزی فرد سالم

در فرد سالم، انسجام بالای بین نواحی مغزی دیده می‌شود که بیانگر ارتباط سالم و هماهنگ بین بخش‌های مختلف مغز است. در ادامه، موارد به‌طور جزئی‌تری آورده شده است:

• غلبه امواج آلفا(8–12 هرتز)؛ در شرایط استراحت با چشمان بسته، مغز سالم عمدتاً ریتم آلفا را نشان می‌دهد، به‌ویژه در نواحی پس‌سری و مرکزی.
• انسجام مغزی بالا(High Coherence)؛ ارتباطات بین نواحی مختلف مغز حفظ شده‌اند و انتقال اطلاعات به‌طور هماهنگ انجام می‌شود.
• سطوح پایین امواج کند؛ امواج تتا(4–7 هرتز) و دلتا(1–4 هرتز) معمولا در حالت بیداری کمتر دیده می‌شوند.

الگوی مغزی فرد آلزایمری

در فرد آلزایمری، الگوی مغزی درQEEG ، بیانگر کاهش فعالیت شناختی و عملکرد مغزی است. در ادامه، موارد با جزئیات بیشتری آورده شده است:

• افزایش امواج کند؛ افزایش قابل‌توجه در دامنه امواج دلتا و تتا، به‌ویژه در لوب‌های تمپورال و پریتال مشاهده می‌شود. این نشان‌دهنده کند شدن کلی عملکرد مغز است.
• کاهش امواج آلفا؛ ریتم آلفا که شاخص فعالیت طبیعی شناختی است، کاهش می‌یابد، خصوصا در مراحل متوسط و شدید آلزایمر.
• کاهش انسجام؛ ارتباط بین نواحی مختلف مغز ضعیف می‌شود که نشان‌دهنده تخریب شبکه‌های عملکردی مغز است.
• افزایش ناهمگونی در فعالیت مغزی؛ فعالیت الکتریکی در نواحی مختلف مغز ناسازگار و ناهماهنگ می‌شود.

جالب است بدانید که نقشه نغزی افراد آلزایمری، حتی با نقشه مغزی افراد دوقطبی و سایر بیماران روحی و روانی هم تفاوت دارد! در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی، نقشه مغزی معمولاً نوسانات قابل‌توجهی در فعالیت مغز را نشان می‌دهد؛ برای مثال در دوره‌های شیدایی، فعالیت بیش‌ازحد در بخش‌های مرتبط با هیجان (مانند لوب پیشانی و سیستم لیمبیک) دیده می‌شود، در حالی که در دوره‌های افسردگی، کاهش فعالیت در همین نواحی ثبت می‌گردد. به‌عبارت دیگر، نقشه مغزی افراد دوقطبی بیشتر نمایانگر تغییرات چرخه‌ای و نوسانی است، در حالی‌که نقشه مغزی افراد آلزایمر روندی پیشرونده و ثابت از کاهش فعالیت مغز را نشان می‌دهد.

آیا می توان آلزایمر را با نقشه مغزی پیش بینی کرد؟

یکی از مهم‌ترین کاربردهای تشخیص آلزایمر با QEEG، توانایی آن در شناسایی تغییرات مغزی قبل از بروز علائم بالینی است! مطالعات نشان داده‌اند که نقشه مغزی فرد آلزایمری می‌تواند تا ۷ سال قبل از بروز علائم، الگوهای غیرطبیعی را نشان دهد؛ به‌عنوان مثال کاهش فرکانس امواج آلفا به زیر ۸ هرتز می‌تواند به‌عنوان یک نشانگر اولیه برای خطر ابتلا به آلزایمر تلقی شود. تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی در افرادی که در مرحله پیش‌بالینی(بدون علائم واضح) یا اختلال شناختی خفیف(MCI) قرار دارند، بسیار ارزشمند است. این شباهت در کاربرد نقشه مغزی، نشان‌دهنده پتانسیل بالای این روش در بررسی طیف وسیعی از اختلالات مغزی است.

طبق تحقیقات، دقت تشخیص آلزایمر با QEEG در پیش‌بینی آلزایمر تا ۹۰٪ گزارش شده است. این روش، می‌تواند به پزشکان کمک کند تا مداخلات زودهنگام، مانند تغییرات سبک زندگی یا درمان‌های دارویی، را پیشنهاد دهند.^{Dementia prediction with qeeg}

در هنگام تفسیر نقشه مغزی فرد آلزایمری، توجه به سن و جنسیت بیمار ضروری است؛ زیرا فرکانس‌های مغزی با افزایش سن تغییر می‌کنند. مقایسه داده‌های QEEG با پایگاه داده‌های نرمال هم‌سن و هم‌جنس، دقت تشخیص را افزایش می‌دهد.

مزیت های  تشخیص آلزایمر با QEEG نسبت به روش‌های دیگر

تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی در مقایسه با سایر روش‌ها، مانند PET اسکن یا MRI، مزایای متعددی دارد. در ادامه، برخی از این مزیت‌ها به‌صورت لیست ارائه شده‌اند:

• غیرتهاجمی بودن؛ برخلاف PET اسکن که نیاز به تزریق مواد رادیواکتیو دارد، تشخیص آلزایمر با QEEG کاملا غیرتهاجمی است و هیچ‌گونه خطر یا عارضه‌ای برای بیمار ندارد.
• هزینه کمتر؛ هزینه تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی به‌طور قابل‌توجهی کمتر از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است.
• سرعت بالا؛ فرآیند ثبت و تحلیل QEEG معمولا در کمتر از یک ساعت انجام می‌شود، درحالی‌که روش‌های دیگر ممکن است زمان‌بر باشند.
• قابلیت پایش مکرر؛ به دلیل غیرتهاجمی بودن، می‌توان از نقشه مغزی فرد آلزایمری برای ارزیابی مکرر وضعیت بیمار استفاده کرد.

• کارایی در ارزیابی درمان؛ QEEG برای پایش پیشرفت بیماری و پاسخ به درمان(از جمله داروهای ضدآمیلوئید) مناسب است؛ زیرا که ارزان، بی‌خطر و قابل تکرار است .
• قابلیت ترکیب با سایر روش‌ها؛ تلفیق QEEG با MRI یا PET، نه تنها دقت تشخیص را افزایش می‌دهد، بلکه منجر به بهبود ۱۰–۲۰٪ در دقت شده است.

ارزیابی پیشرفت آلزایمر با کمک QEEG؛ نقشه مغزی چه اطلاعاتی به ما می‌دهد؟

تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی نه‌تنها برای تشخیص اولیه، بلکه برای پایش پیشرفت بیماری نیز کاربرد دارد. نقشه مغزی فرد آلزایمری، می‌تواند شدت بیماری را در مراحل مختلف(خفیف، متوسط و شدید) نشان دهد؛ به‌عنوان مثال در مراحل اولیه افزایش امواج تتا و کاهش ریتم آلفا مشاهده می‌شود، درحالی‌که در مراحل پیشرفته، امواج دلتا غالب می‌شوند. تشخیص آلزایمر با QEEG اطلاعاتی درباره موارد زیر ارائه می‌دهد:

1. شدت کاهش عملکرد شناختی
2. تغییرات در اتصال شبکه‌های مغزی
3. تأثیر درمان‌های دارویی یا غیر دارویی بر فعالیت مغزی

روانپزشک امکان دارد، برای ارزیابی دقیق‌تر، از بیماران بخواهد قبل از انجام QEEG از مصرف کافئین یا داروهای محرک حداقل ۶ ساعت خودداری کنند؛ زیرا این عوامل می‌توانند بر نتایج نقشه مغزی فرد آلزایمری تاثیر بگذارند.

بررسی ارتباط نقشه مغزی QEEG با کاهش عملکرد شناختی در بیماران آلزایمری

کاهش عملکرد شناختی، مانند مشکلات حافظه و توجه، از ویژگی‌های اصلی آلزایمر است. تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی نشان می‌دهد که افزایش امواج آهسته(دلتا و تتا) و کاهش انسجام بین نواحی مغRMSزی مستقیما با کاهش عملکرد شناختی مرتبط است؛ به‌عنوان‌نمونه کاهش فعالیت در لوب‌های گیجگاهی و پیشانی می‌تواند با مشکلات حافظه کوتاه‌مدت و تصمیم‌گیری مرتبط باشد.

تشخیص آلزایمر با QEEG می‌تواند شدت اختلال شناختی را با استفاده از نمرات Z (Z-scores) ارزیابی کند. این نمرات نشان‌دهنده انحراف فعالیت مغزی بیمار از حالت نرمال هستند و به پزشک

کمک می‌کنند تا میزان پیشرفت بیماری را تخمین بزند.

تحلیل تاثیر داروها از طریق بررسی نقشه مغزی افراد آلزایمری

تشخیص آلزایمر با QEEG می‌تواند برای ارزیابی تاثیر داروهایی مانند؛ ممانتین یا دونپزیل بر فعالیت مغزی استفاده شود. این داروها با هدف بهبود عملکرد شناختی یا کاهش سرعت پیشرفت بیماری تجویز می‌شوند. نقشه مغزی فرد آلزایمری می‌تواند میزان افزایش یا کاهش ریتم الفا را نشان دهد.

به‌عنوان مثال، پس از چند ماه درمان با ممانتین، تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی ممکن است نشان‌دهنده بهبود جزئی در انسجام مغزی باشد که نشانه‌ای از اثربخشی درمان است. این اطلاعات به روانپزشکان کمک می‌کند تا دوز دارو را تنظیم یا درمان‌های مکمل مانند نوروفیدبک را پیشنهاد کنند.

آیا نقشه مغزی در درمان آلزایمر هم کاربرد دارد؟

تشخیص آلزایمر با QEEG علاوه بر کاربردهای مهم در تشخیص اولیه و پایش پیشرفت بیماری، نقش کلیدی و رو به رشد در طراحی و بهینه‌سازی درمان‌های منحصر به هر فرد، نیز ایفا می‌کند. با تحلیل دقیق الگوهای فعالیت مغزی فرد آلزایمری، QEEG  قادر است؛ نقاط ضعف و نواحی مغزی با کارکرد پایین‌تر را شناسایی کند که می‌تواند هدف تحریک‌های درمانی یا بازتوانی عصبی قرار بگیرد.

درمان‌های شخصی‌سازی‌شده بر اساسQEEG، عبارتند از:

• نوروفیدبک (Neurofeedback)؛ QEEG به عنوان نقشه راه برای طراحی پروتکل‌های نوروفیدبک عمل می‌کند و می‌تواند به بهبود عملکرد شناختی، افزایش تمرکز و کاهش علائم شناختی در مراحل اولیه آلزایمر کمک کند.
• تحریک مغناطیسی فراجمجمه‌ای (rTMS)؛ با استفاده از QEEG، پزشکان می‌توانند نواحی خاصی را برای تحریک با rTMS انتخاب کنند و به طور مکرر اثربخشی درمان را پایش کنند. این امر باعث بهبود نتایج درمانی و کاهش عوارض جانبی می‌شود.
• توسعه داروهای هدفمند؛ داده‌های QEEG می‌توانند به عنوان بیومارکرهای دینامیک عصبی در ارزیابی اثربخشی داروهای جدید و تنظیم دوز مناسب آن‌ها در بیماران آلزایمری به کار روند.

الگوهای نقشه مغزی در مراحل مختلف آلزایمر

تشخیص آلزایمر با QEEG می‌تواند الگوهای متفاوتی را در مراحل مختلف بیماری نشان دهد. در ادامه، الگوهای اصلی در هر مرحله ذکر شده‌اند.

مرحله پیش‌بالینی (Preclinical Stage)

در این مرحله که هنوز علائم بالینی آشکاری ظاهر نشده‌اند، تغییرات مغزی بسیار جزئی هستند. اغلب، کاهش اندکی در ریتم امواج آلفا (که معمولا بین ۸ تا ۱۲ هرتز است) دیده می‌شود و در کنار آن افزایش خفیفی در امواج تتا (۴ تا ۷ هرتز) مشاهده می‌شود. این تغییرات بیانگر کاهش تدریجی کارکرد طبیعی مغز و شروع فرآیندهای آسیب‌شناسی است.

مرحله خفیف یا اختلال شناختی ملایم (Mild Cognitive Impairment – MCI)

در این مرحله، بیماران شروع به تجربه مشکلات شناختی خفیف می‌کنند. QEEG نشان می‌دهد که امواج تتا به طور قابل‌توجهی، افزایش یافته‌اند و انسجام الکتریکی بین لوب‌های مختلف مغز کاهش می‌یابد. این به معنی اختلال در ارتباطات عصبی و کاهش هماهنگی بین نواحی مغزی است که در عملکرد شناختی تاثیرگذار است.

مرحله متوسط (Moderate Stage)

با پیشرفت بیماری، امواج دلتا(۱ تا ۴ هرتز) غالب می‌شوند و ریتم آلفا به شدت کاهش پیدا می‌کند. افزایش امواج کند دلتا نشان‌دهنده کاهش فعالیت مغزی و تخریب بیشتر شبکه‌های عصبی است که منجر به اختلالات جدی‌تر شناختی و عملکردی می‌شود.

مرحله شدید(Severe Stage)

در این مرحله، کاهش کلی فعالیت مغزی بسیار محسوس است و امواج دلتا به طور چشمگیری افزایش می‌یابند. عملکرد مغز به شدت کاهش یافته و بیمار دچار اختلالات گسترده در تمامی جنبه‌های شناختی و رفتاری می‌شود. تشخیص آلزایمر با نقشه مغزی در هر مرحله می‌تواند به پزشکان کمک کند تا پیشرفت بیماری را پایش کرده و درمان‌های مناسب را تنظیم کنند.

محدودیت‌ها و چالش‌های تشخیص آلزایمر با QEEG

اگرچه تشخیص آلزایمر با QEEG مزایای زیادی دارد، اما محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. چالش‌های تشخیص آلزایمر با استفاده از QEEG عبارتند از:

1. فقدان وضوح فضاییQEEG ؛ QEEG نمی‌تواند محل دقیق آسیب مغزی را به دقت MRI یا PET اسکن مشخص کند.
2. تاثیر عوامل خارجی؛ نتایج QEEG ممکن است تحت‌تاثیر مصرف داروها، خستگی، اضطراب یا سایر شرایط فیزیولوژیکی قرار گیرد.
3. نیاز به تخصص بالا؛ تفسیر داده‌های QEEG نیازمند دانش تخصصی و تجربه بالاست و هر فردی قادر به تحلیل دقیق آن نیست.
4. پایگاه داده‌های نرمال محدود؛ برای افزایش دقت، پایگاه داده‌های مرجع باید به‌روز و متناسب با ویژگی‌های جمعیت محلی باشند.
5. تنوع فردی؛ تفاوت‌های فردی در الگوهای مغزی می‌تواند موجب پیچیدگی در تحلیل و مقایسه نتایج شود.
6. حساسیت کمتر نسبت به تغییرات ساختاری QEEG؛ QEEG  بیشتر تغییرات عملکردی را نشان می‌دهد و نمی‌تواند تغییرات ساختاری مغز را به طور مستقیم نشان دهد

هزینه تقریبی  گرفتن نقشه مغزی فرد آلزایمری چقدر است؟

هزینه دریافت نقشه مغزی (QEEG)برای تشخیص آلزایمر می‌تواند تحت‌تاثیر عوامل مختلفی قرار گیرد و از مرکزی به مرکز دیگر متفاوت باشد. عواملی مانند موقعیت جغرافیایی کلینیک، نوع و دقت دستگاه‌های مورد استفاده، تجربه و تخصص پزشک یا نوروتراپیست، و همچنین تعداد جلسات مورد نیاز برای ارزیابی دقیق مغز در تعیین هزینه نقشه مغزی نقش دارند.

در مقایسه با روش‌های تصویربرداری پیشرفته مانند PET اسکن یاfMRI، که هزینه‌های بسیار بالاتری دارند و نیازمند تجهیزات پیشرفته بیمارستانی هستند، QEEG یک روش نسبتا مقرون‌به‌صرفه، سریع و غیرتهاجمی محسوب می‌شود؛ علاوه بر این QEEG برخلاف بسیاری از روش‌های تصویربرداری ساختاری، اطلاعات دقیقی در مورد عملکرد لحظه‌ای مغز ارائه می‌دهد که برای ارزیابی اختلالات شناختی مانند آلزایمر بسیار ارزشمند است.

همچنین، در برخی کلینیک‌های تخصصی مغز و اعصاب، QEEG به‌عنوان بخشی از فرآیند تشخیص اولیه استفاده می‌شود و می‌تواند پزشکان را در تعیین شدت بیماری و انتخاب مسیر درمانی مناسب یاری دهد؛ لازم به ذکر است که گاهی اوقات برای افزایش دقت تشخیص،QEEG  در کنار سایر آزمون‌های شناختی و بالینی انجام می‌شود.

برای تشخیص آلزایمر با QEEG به کجا مراجعه کنیم؟

برای تشخیص آلزایمر با QEEG، می‌توانید به کلینیک‌های تخصصی مغز و اعصاب یا مراکز روان‌پزشکی مجهز به دستگاه نقشه‌برداری مغزی(QEEG)، مراجعه کنید. یکی از گزینه‌های معتبر و شناخته‌شده در این زمینه، کلینیک فوق‌تخصصی روا در تهران است.

کلینیک روا با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته QEEG و تیمی مجرب از متخصصان مغز و اعصاب و روان‌پزشکان، امکان تشخیص زودهنگام تغییرات مغزی مرتبط با آلزایمر را فراهم می‌کند. این مرکز با تحلیل دقیق نقشه مغزی، می‌تواند الگوهای غیرطبیعی فعالیت مغز را حتی پیش از بروز علائم بالینی شناسایی کرده و مسیر مناسبی برای پیشگیری یا کنترل بیماری ارائه دهد.