مضرات نقشه مغزی؛ عوارض احتمالی نقشه مغزی در کودکان و بزرگسالان

آیا نقشه برداری از مغز خطر دارد؟ واقعیت یا باور غلط؟

بسیاری از افراد تصور می‌کنند که نقشه‌ مغزی، امکان دارد به دلیل استفاده از الکترودها یا ثبت امواج مغزی، خطرناک باشد! اما نگرانی درمورد عوارض نقشه مغزی تا حد زیادی بی‌اساس است. الکتروانسفالوگرافی کمی (QEEG) روشی کاملا غیرتهاجمی و بدون درد است که در آن هیچ‌گونه اشعه، جریان الکتریکی یا ماده شیمیایی وارد بدن نمی‌شود. الکترودهای استفاده‌شده در این روش تنها سیگنال‌های طبیعی مغز را دریافت و ثبت می‌کنند و هیچ‌گونه تاثیری بر عملکرد مغز ندارند.

در یک بررسی منتشرشده در National Library of Medicine، نویسندگان تاکید کرده‌اند که EEG وQEEG  از ایمن‌ترین روش‌های تصویربرداری عصبی هستند؛ چراکه برخلاف MRI یا CT scan، هیچ تابش یا مداخله فیزیکی ندارند و احتمال بروز عوارض جانبی در آن‌ها بسیار پایین‌تر از 1 درصد است. با این حال، در موارد نادری، ممکن است برخی افراد بسیار حساس پس از انجام QEEG دچار علائمی موقتی مانند احساس خستگی ذهنی یا سردرد خفیف شوند که اغلب به‌سرعت برطرف می‌شوند.^{eeg risks}

نادرترین عوارض نقشه مغزی چیست؟

عوارض نقشه مغزی معمولا خفیف و موقتی هستند، اما برخی عوارض نادر نیز گزارش شده‌اند که در موارد خاص ممکن است رخ دهند.

در ادامه، به بررسی این عوارض و شرایط مرتبط با آن‌ها می‌پردازیم.

احساس گیجی یا خستگی موقتی

برخی افراد پس از انجام QEEG احساس خستگی یا گیجی خفیف می‌کنند. به‌طورمعمول، این حالت به دلیل تمرکز طولانی‌مدت در طول تست یا استفاده از ژل رسانا روی پوست سر ایجاد می‌شود و ظرف چند ساعت برطرف می‌شود. به عنوان مثال، بیماری که برای ارزیابی ADHD تحت QEEG قرار گرفته بود، گزارش داد که پس از تست کمی خواب‌آلود شده است، اما پس از استراحت کوتاه بهبود یافت.

اضطراب در حین تست

افراد مبتلا به اضطراب شدید ممکن است در طول تست به دلیل قرار گرفتن الکترودها یا محیط کلینیک احساس ناراحتی کنند. این یکی از مضرات نقشه مغزی است که بیشتر از آن که روانی باشد، جسمی است. توصیه می‌شود پیش از انجام تست، با پزشک خود درباره راه‌های کاهش اضطراب مشورت کنید.

تحریک حسی در کودکان

کودکان ممکن است به ژل رسانا یا حس الکترودها روی پوست سر حساسیت نشان دهند. این تحریک، اغلب خفیف است و با توضیح فرآیند به کودک و ایجاد محیط آرام کاهش می‌یابد.

احساس سبکی سر

در موارد نادر، برخی افراد به دلیل تنفس عمیق یا تغییرات موقتی در فشار خون حین تست ممکن است دچار احساس سبکی سر یا سرگیجه ملایم شوند. این حالت معمولا در عرض چند دقیقه پس از توقف نفس‌گیری عمیق از میان می‌رود و جدی نیست.

گزگز لب‌ها و انگشتان

احساس گزگز یا کرخی در لب‌ها، انگشتان یا نوک انگشتان در طول فعالیت قلبی استنشاقی ممکن است به دلیل تغییرات موقتی جریان خون و عملکرد عصبی رخ دهد. این احساس‌ها، اغلب گذرا هستند و با توقف تکنیک تنفسی به‌سرعت برطرف می‌شوند.

بثورات خفیف پوستی

افرادی که پوست حساس‌تری دارند، ممکن است پس از جدا شدن الکترودها و شستشوی پوست دچار قرمزی یا تحریک پوستی بسیار خفیف شوند. این واکنش‌ها به‌ندرت پیش می‌آیند و با شستشوی پوست و گذشت چند دقیقه از بین می‌روند.

تحریکات نوری و دیدن الگوهای مختلف

در طول آزمایش EEG، ممکن است از نور چشمک‌زن برای تحریک مغزی استفاده شود؛ این نورها در افراد حساس ممکن است باعث سردرد خفیف، اشک‌ریزی، یا احساس دیدن الگوهای غیرطبیعی نور شوند. با نظارت دقیق تکنسین و توقف سریع نور در صورت هر گونه واکنش، این روش معمولا، به‌صورت بی‌خطر اجرا می‌شود. ^{tests and treatments of electroencephalogram}

QEEG برای چه کسانی مناسب نیست؟

اگرچه نقشه مغزی (Quantitative EEG) روشی غیرتهاجمی، بدون درد و در اغلب موارد کاملا ایمن است، اما در برخی شرایط خاص ممکن است انجام آن با محدودیت‌هایی مواجه باشد یا نیاز به احتیاط بیشتری داشته باشد. در ادامه، به مهم‌ترین مواردی که ممکن است انجام qEEG را محدود یا به تعویق بیندازد، اشاره شده است. ^{Contraindications, or People Who Should Be Cautious}

افراد دارای زخم باز یا بیماری پوستی فعال در ناحیه پوست سر

وجود زخم‌های باز، عفونت‌های قارچی یا باکتریایی، درماتیت شدید یا سایر اختلالات پوستی فعال در ناحیه اسکالپ (پوست سر) می‌تواند مانعی برای قرار دادن الکترودها باشد. این شرایط نه‌تنها ممکن است باعث تحریک بیشتر ناحیه آسیب‌دیده شوند؛ بلکه احتمال انتقال آلودگی یا کاهش کیفیت سیگنال‌های ثبت‌شده را نیز افزایش می‌دهند. در چنین مواردی، بهتر است ابتدا ضایعات پوستی درمان شوند و سپس تست انجام گیرد.

افرادی که اضطراب شدید درمان‌ نشده دارند

بیمارانی که دچار اضطراب شدید یا اختلالات اضطرابی کنترل‌نشده هستند، ممکن است نتوانند در طول انجام تست در حالت آرامش باقی بمانند. حرکات غیرارادی، بی‌قراری و دشواری در تمرکز می‌توانند بر دقت ثبت امواج مغزی تاثیر منفی بگذارند. در برخی موارد، پزشک ممکن است تصمیم بگیرد ابتدا اضطراب بیمار را با روش‌های دارویی یا غیردارویی مدیریت کرده و سپس برای انجام qEEG  اقدام نماید.

آیا نقشه مغزی برای مادران باردار ضرر دارد؟

الکتروانسفالوگرافی کمی، صرفا با قراردادن الکترودهایی بر روی سر انجام می‌شود تا امواج مغزی را اندازه‌گیری کند و هیچ جریان الکتریکی یا تاثیر مادی بر روی مغز ندارد. در فرآیند  qEEG، هیچ‌گونه دخالتی در فعالیت مغز صورت نمی‌گیرد؛ بلکه این روش تنها به ثبت و مشاهده‌ی امواج مغزی می‌پردازد؛ درست مانند کسی که بدون دست زدن به چیزی، فقط آن را تماشا می‌کند.

این تکنولوژی هیچ سیگنالی به مغز ارسال نمی‌کند و عملکرد طبیعی آن را تغییر نمی‌دهد. به همین دلیل،qEEG  کاملا ایمن و بی‌خطر محسوب می‌شود و استفاده از آن حتی در دوران بارداری نیز نگرانی خاصی به‌همراه ندارد. تنها کاری که این روش انجام می‌دهد، بررسی و تحلیل اطلاعات موجود در مغز، بدون هیچ‌گونه تاثیرگذاری بر بدن یا جنین است.

مقایسه عوارض نقشه مغزی با سایر روش‌های ارزیابی مغز

برای درک بهتر ایمنی QEEG، مقایسه آن با سایر روش‌های ارزیابی مغز مفید است. در ادامه، این مقایسه در جدول شرح داده شده است.

برای ارزیابی ایمنی نقشه مغزی یا QEEG، درک تفاوت آن با روش‌های دیگر مانند  MRI، سی‌تی‌اسکن و حتی EEG سنتی اهمیت زیادی دارد. در واقع، تفاوت EEG با QEEG در این است که QEEG نه‌تنها امواج مغزی را ثبت می‌کند؛ بلکه با تحلیل کمی و نرم‌افزاری، داده‌ها را به نقشه‌های دقیق و قابل تفسیر تبدیل می‌نماید. این ویژگی باعث می‌شود QEEG عوارض فیزیکی یا روانی خاصی نداشته باشد.

آیا نقشه مغزی برای کودکان بی‌خطر است؟

یکی از نگرانی‌های والدین این است که آیا QEEG برای کودکان بی‌خطر است؟ مطالعات بالینی نشان داده‌اند که نقشه مغزی برای کودکان، حتی نوزادان، ایمن است؛ زیرا این روش غیرتهاجمی بوده و هیچ جریانی به مغز وارد نمی‌کند. با این حال، برخی نکات باید رعایت شوند:

• آمادگی روانی کودک؛ کودکان ممکن است از الکترودها یا محیط کلینیک بترسند. توضیح فرآیند به زبان ساده و ایجاد محیط دوستانه می‌تواند اضطراب را کاهش دهد.
• حساسیت پوستی؛ پوست کودکان حساس‌تر است و ممکن است به ژل رسانا واکنش نشان دهد. استفاده از ژل‌های hypoallergenic توصیه می‌شود.
• نظارت والدین؛ حضور والدین در طول تست می‌تواند به آرامش کودک کمک کند.

در چه شرایطی انجام QEEG توصیه نمی‌شود؟

همان‌طور که گفته شد، انجام QEEG در بیشتر موارد ایمن و بدون خطر است، اما در برخی شرایط خاص؛ به‌ویژه زمانی که دقت نتایج یا سلامت بیمار در معرض خطر قرار گیرد، توصیه به انجام آن نمی‌شود؛ به‌عنوان مثال وجود ایمپلنت‌های فلزی در ناحیه سر، اگرچه برخلاف MRI با میدان مغناطیسی سروکار ندارد، ممکن است سیگنال‌های الکتریکی را مختل کرده و باعث کاهش دقت نقشه مغزی شود.

همچنین، در صورت وجود عفونت فعال یا التهاب در پوست سر، تماس الکترودها با این ناحیه می‌تواند باعث تحریک بیشتر یا گسترش عفونت شود. از سوی دیگر، اگر بیمار به دلیل مشکلات روانی، ذهنی یا جسمی قادر به همکاری کافی نباشد؛ مانند ناتوانی در نشستن آرام یا پیروی از دستورالعمل‌ها، تفسیر داده‌ها دشوار شده و احتمال خطا افزایش می‌یابد. این موارد اگرچه نادر هستند، اما پیش از انجام تست باید حتما با پزشک مشورت شود تا با بررسی کامل وضعیت جسمی و روانی بیمار، اطمینان حاصل گردد که مانعی برای اجرای دقیق و ایمن qEEG وجود ندارد.