کنترل و درمان اختلال دوقطبی یا بای پولار معمولاً مستلزم یک برنامه درمانی طولانی‌مدت است که ترکیبی از دارو، روان‌درمانی، تغییرات در سبک زندگی و در برخی موارد روش‌های پیشرفته مانند تحریک مغناطیسی مغز (TMS) و الکتروشوک درمانی (ECT) را شامل می‌شود. خوشبختانه، روش‌های درمانی مؤثری برای این اختلال وجود دارد و با پیگیری درمان مناسب، می‌توان آن را به خوبی مدیریت کرد.
لازم به ذکر است که اختلال دوقطبی یک وضعیت سلامت روان مزمن است؛ به این معنا که یک بیماری مادام‌العمر بوده و نیازمند مدیریت دقیق در تمام طول زندگی فرد است. تغییرات خلقی ناشی از این اختلال می‌تواند به شدت زندگی روزمره را مختل کرده و توانایی‌های فرد را تحت تأثیر قرار دهد.
بهترین نقطه شروع برای یافتن مؤثرترین روش درمانی، مراجعه به پزشک است؛ او می‌تواند شما را در مسیر درست راهنمایی کند.
درمان بای پولار اختلال دوقطبی چگونه است؟
پس از تشخیص، پزشک یک برنامه درمانی مناسب با شرایط شما توصیه می‌کند. گزینه‌های درمان شامل موارد زیر هستند:
- دارو
- روان‌درمانی
- تغییرات سبک زندگی
- الکتروشوک درمانی (ECT)
- تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)
دارو درمانی به‌عنوان خط اول درمان برای همه انواع اختلال دوقطبی شناخته می‌شود و معمولاً همراه با روان‌درمانی تجویز می‌گردد. در مواردی که دارو و روان‌درمانی پاسخ کافی ندهند، روش‌های پیشرفته مانند ECT یا rTMS ممکن است توصیه شوند.
دو مرحله کلیدی در درمان بای پولار
درمان اختلال دوقطبی به طور سنتی بر دو محور متمرکز است:
- تثبیت حاد؛ که هدف آن رساندن بیمار دچار شیدایی یا افسردگی به بهبودی علائم و خلق پایدار (یوتایمیک) است.
- نگهداری بلندمدت؛ با اهداف پیشگیری از عود، کاهش علائم خفیف و بهبود عملکرد اجتماعی و شغلی.
درمان هر دو فاز شیدایی و افسردگی در اختلال دوقطبی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. دلیل این پیچیدگی آن است که داروهای کاهنده افسردگی ممکن است خطر بروز شیدایی، نیمه‌شیدایی یا چرخش سریع (تجربه چهار یا بیشتر دوره خلقی در یک سال) را افزایش دهند. از طرف دیگر، درمان‌های مؤثر برای کاهش شیدایی نیز می‌توانند منجر به بازگشت افسردگی شوند.
مدیریت حاد (درمان فوری)
هدف اصلی مدیریت حاد، کنترل سریع علائم شدید شیدایی یا افسردگی است. روش‌های رایج در این مرحله: www.mayoclinic.org
- داروها: شامل تثبیت‌کننده‌های خلق (مانند لیتیوم)، داروهای ضدروان‌پریشی و در موارد شدید، ECT.
- الکتروشوک درمانی (ECT): در مواردی که علائم شدید روان‌پریشی یا مقاوم به درمان وجود دارد، ECT می‌تواند مؤثر باشد. این روش با ایجاد تشنج کنترل‌شده در مغز تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود و معمولاً برای بیمارانی توصیه می‌شود که به دارو یا سایر روش‌ها پاسخ نداده‌اند.
- تحریک مغناطیسی مغز (rTMS): rTMS یک روش غیرتهاجمی است که از امواج مغناطیسی برای تحریک نواحی خاص مغز استفاده می‌کند. این روش به‌ویژه برای مدیریت افسردگی در اختلال دوقطبی (به‌خصوص نوع II) که به درمان دارویی پاسخ نداده‌اند، کاربرد دارد.
پروتکل‌های rTMS برای اختلال دوقطبی در حال توسعه هستند و معمولاً برای کاهش علائم افسردگی بدون تحریک شیدایی استفاده می‌شوند.
مدیریت بلندمدت (پیشگیری از عود)
مدیریت بلندمدت برای پیشگیری از بازگشت دوره‌های شیدایی یا افسردگی و ارتقاء کیفیت زندگی اهمیت زیادی دارد. در این مرحله، تمرکز بر موارد زیر است:
- ادامه مصرف داروها طبق نظر پزشک
- روان‌درمانی (مانند CBT یا درمان متمرکز بر خانواده)
- تغییر سبک زندگی: خواب منظم، تغذیه سالم، اجتناب از مواد محرک
- حمایت اجتماعی، شغلی و خانوادگی
- rTMS به‌عنوان یک روش مکمل: در برخی بیماران، rTMS می‌تواند به‌صورت دوره‌ای برای پیشگیری از عود افسردگی استفاده شود، به‌ویژه در افرادی که عوارض دارویی را تحمل نمی‌کنند.
گزینه‌های درمانی با پولار: بیماری دوقطبی
درمان این اختلال اغلب نیازمند آزمون و خطاست. پزشک معمولاً با یک دارو شروع می‌کند و بسته به پاسخ شما، ممکن است ترکیبی از داروها را تجویز کند. در صورت وجود مانیا شدید که نیاز به بستری دارد، ممکن است داروهای ضدروان‌پریشی تجویز شود. اما تثبیت‌کننده‌های خلق، مانند لیتیوم، معمولاً درمان اصلی هستند.
گاهی از داروهای ضدافسردگی نیز استفاده می‌شود، اما استفاده از آن‌ها به‌تنهایی برای بیماران دوقطبی نوع ۱ یا کسانی که دوره‌های مختلط دارند توصیه نمی‌شود. برخی داروها ممکن است هفته‌ها طول بکشد تا اثر کامل خود را نشان دهند. حتماً با پزشک در مورد مدت زمان انتظار برای اثرگذاری و نتایج مورد انتظار صحبت کنید. www.blackdoginstitute.org.au
داروهای رایج برای درمان بای پولار
- لیتیوم: تثبیت‌کننده خلق در قالب قرص یا محلول خوراکی.
- داروهای ضدروان‌پریشی آتیپیک: مانند کلوزاپین، ریسپریدون، اولانزاپین.
- ضد‌تشنج‌ها (آنتی‌کونوالسانت‌ها): مانند دیوالپروکس سدیم، لاموتریژین، والپروئیک اسید.
- داروهای ضدافسردگی: مانند SSRI، SNRI، MAOI، سه‌حلقه‌ای‌ها.
افراد باردار، شیرده یا کسانی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند، باید قبل از مصرف این داروها با پزشک مشورت کنند.
روان‌درمانی
بر اساس اعلام انجمن ملی سلامت روان، انواع متداول روان‌درمانی برای درمان اختلال دوقطبی شامل:
- درمان متمرکز بر خانواده: آموزش بیمار و اعضای خانواده در مورد علل و علائم بیماری و راهکارهای پیشگیری.
- درمان بین‌فردی و تنظیم ریتم اجتماعی: ثبت فعالیت‌های روزمره و شناسایی الگوهایی که ممکن است علائم را تحریک کنند.
- درمان شناختی رفتاری (CBT): شناسایی و اصلاح افکار و رفتارهای ناسالم.
- درمان دیالکتیکی رفتاری (DBT): ترکیبی از جلسات فردی و گروهی برای افزایش آگاهی و کنترل بهتر احساسات.
- گروه‌های حمایتی: ایجاد فضایی برای اشتراک تجربه و پشتیبانی متقابل.
راهکارهای سبک زندگی
برخی عادات سبک زندگی مفید در مدیریت علائم اختلال دوقطبی:
- داشتن برنامه خواب منظم
- رژیم غذایی سالم
- مدیریت استرس
- ورزش منظم
- داشتن شبکه حمایتی
- ثبت تغییرات خلق‌وخو در دفترچه
- پرهیز از الکل و مواد مخدر
درمان‌های مکمل
برخی مطالعات کوچک نشان داده‌اند که روش‌های مکمل می‌توانند در مدیریت علائم خلقی مفید باشند، مانند:
- اسیدهای چرب امگا ۳ (مثلاً در روغن ماهی)
- گیاه رودیولا روزئا برای کاهش خستگی ناشی از استرس
اما این روش‌ها جایگزین دارو نیستند و برخی حتی ممکن است باعث بروز مانیا شوند.
روش‌های کاهش استرس مانند یوگا، مدیتیشن، ماساژ درمانی نیز ممکن است مفید باشند.
در صورت استفاده از این روش‌ها حتماً پزشک خود را مطلع سازید.
تحریک مغناطیسی مغز rTMS
یک روش غیرتهاجمی و ایمن است که معمولاً برای درمان افسردگی مقاوم به دارو در اختلال دوقطبی استفاده می‌شود. این روش با هدف قرار دادن نواحی خاصی از مغز (مانند قشر پیش‌پیشانی) به تنظیم خلق‌وخو کمک می‌کند. برخلاف ECT، TMS نیازی به بیهوشی ندارد و عوارض جانبی کمتری مانند سردرد خفیف یا ناراحتی در محل تحریک دارد.
مطالعات نشان داده‌اند که rTMS می‌تواند به‌ویژه در فاز افسردگی اختلال دوقطبی مؤثر باشد، بدون اینکه خطر شیدایی را به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد.
الکتروشوک درمانی ECT
ECT معمولاً برای موارد شدید و مقاوم به درمان، به‌ویژه در فازهای شیدایی یا افسردگی با علائم روان‌پریشی، استفاده می‌شود. این روش اثربخشی بالایی دارد، اما ممکن است عوارضی مانند اختلال موقت حافظه به دنبال داشته باشد.
اگر تأثیری از دارو نمی‌بینم چه کنم؟
هدف داروهای اختلال دوقطبی، مدیریت اضطراب، افسردگی و مانیا است. با این حال، اثرگذاری داروها برای همه یکسان نیست. مثلاً مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۳ نشان داد حدود دوسوم افراد با مصرف لیتیوم بهبودی چشمگیر داشتند.
تغییرات جزئی در خلق‌وخو ممکن است برای خودتان ملموس نباشد، اما اطرافیان‌تان متوجه شوند. از نظر آن‌ها نیز استفاده کنید. در صورت عدم بهبودی، با پزشک صحبت کنید.
عوارض جانبی ناخوشایند
داروها و روش‌هایی مانند ECT و rTMS ممکن است عوارضی داشته باشند:
- rTMS: عوارض معمولاً خفیف هستند، مانند سردرد یا ناراحتی در محل تحریک.
- ECT: ممکن است باعث اختلال موقت حافظه یا سردرد شود.
- داروها: عوارضی مانند افزایش/کاهش وزن، خواب‌آلودگی یا لرزش.
در صورت بروز عوارض شدید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
نکات مهم پیش از شروع درمان بای پولار
قبل از آغاز هرگونه درمان، لازم است به نکات زیر توجه داشته باشید:
- تشخیص اختلال دوقطبی تنها توسط متخصصان سلامت روان (روان‌پزشک، روان‌شناس) امکان‌پذیر است.
- دارو درمانی ستون اصلی مدیریت این بیماری است، اما روان‌درمانی و آموزش روانی نیز مکمل‌های مؤثر محسوب می‌شوند.
- درمان باید شخصی‌سازی‌شده باشد، چرا که تجربه هر فرد از اختلال دوقطبی منحصر به فرد است.
- همکاری مستمر با پزشک، روان‌درمانگر و خانواده نقش مهمی در موفقیت درمان دارد.
- شناسایی عوامل استرس‌زا، حفظ تعادل در زندگی، و داشتن برنامه منظم روزانه به بهبود روند درمان کمک می‌کند.
صحبت با روان‌درمانگر؛ چه انتظاری داشته باشید؟
اولین گام برای درمان اختلال دوقطبی، صحبت با روان‌پزشک است. تشخیص دقیق، کلید درمان مؤثر شما خواهد بود. پزشک پس از بررسی کامل علائم شما، برنامه‌ای درمانی متناسب با شرایط‌تان ارائه می‌دهد.
ملاقات با روان‌درمانگر به شما کمک می‌کند تا:
- بیماری و نحوه عملکرد آن را بهتر بشناسید (روان‌آموزی)
- برنامه‌ای برای پایش خلق و خو تنظیم کنید
- تعادل بین زندگی شخصی، کاری، استراحت و روابط اجتماعی برقرار نمایید
- با چالش‌های ناشی از این بیماری، هم برای خود و هم برای خانواده‌تان، بهتر کنار بیایید
- درمان‌های دارویی را بهتر بشناسید و عوارض آن‌ها را پیگیری کنید
با درمان مناسب، می‌توان زندگی متعادلی داشت!
اگرچه اختلال دوقطبی چالش‌برانگیز است، اما با درمان درست و برنامه‌ریزی‌شده، بسیاری از بیماران می‌توانند به زندگی فعال، هدفمند و رضایت‌بخش بازگردند. فراموش نکنید که شما تنها نیستید؛ متخصصان سلامت روان کلینیک روا در کنار شما هستند تا به مسیر بهبودی‌تان کمک کنند.
سؤالات رایج درباره درمان بای پولار یا اختلال دوقطبی
آیا درمان اختلال دوقطبی فقط با دارو امکان‌پذیر است؟ خیر، درمان باید ترکیبی از دارو، روان‌درمانی و تغییر سبک زندگی باشد.
آیا می‌توان بدون دارو این بیماری را کنترل کرد؟ در اغلب موارد، دارو نقش حیاتی در کنترل بیماری دارد و نباید بدون نظر پزشک قطع شود.
آیا اختلال دوقطبی درمان قطعی دارد؟ درمان قطعی وجود ندارد، اما با درمان مناسب، امکان کنترل کامل علائم وجود دارد.
