اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک وضعیت نورولوژیکی است که با مشکلاتی در تمرکز، رفتارهای تکانشی یا بیش فعالی بیش از حد مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند زندگی تحصیلی، شغلی و روابط اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. اما با پیشرفت علم پزشکی و روان‌شناسی، گزینه‌های متعددی برای درمان بیش فعالی وجود دارد که می‌توانند به مدیریت علائم کمک کنند.
به عنوان یک متخصص در حوزه درمان ADHD با سال‌ها تجربه، در این مقاله با زبانی ساده اما علمی به بررسی جدیدترین درمان‌های بیش فعالی، پروتکل‌های ترکیبی و نکات کاربردی برای کنترل این اختلال می‌پردازیم. هدف ما ارائه اطلاعات دقیق و کاربردی است تا شما یا عزیزانتان بتوانید بهترین مسیر برای درمان بیش فعالی را انتخاب کنید.
درمان بیش فعالی نه تنها به بهبود علائم کمک می‌کند، بلکه می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به طور چشمگیری ارتقا دهد. بدون درمان ADHDاختلال نقص توجه ممکن است به مشکلات تحصیلی، کاهش اعتماد به نفس، اضطراب یا حتی افسردگی منجر شود. طبق آمار، حدود 5 تا 7% کودکان و 2.5% بزرگسالان در سراسر جهان به ADHD مبتلا هستند. درمان به موقع می‌تواند از عوارض بلندمدت مانند مشکلات شغلی یا روابط اجتماعی جلوگیری کند.
البته درمان مؤثر زمانی نتیجه‌بخش‌تر است که نوع دقیق بیش‌فعالی فرد به‌درستی شناسایی شود. زیرا انواع بیش‌فعالی می‌توانند با علائم و نیازهای درمانی متفاوتی بروز پیدا کنند. برای مثال، برخی افراد بیشتر دچار بی‌توجهی و حواس‌پرتی هستند، در حالی‌که گروهی دیگر رفتارهای تکانشی و پرتحرک‌تری دارند. آگاهی از نوع غالب این اختلال به متخصص کمک می‌کند تا برنامه درمانی دقیق‌تری شامل دارودرمانی، رفتاردرمانی یا مداخلات آموزشی طراحی کند و مسیر بهبود را هدفمندتر پیش ببرد.
برای مثال، کودکی که بعد از تشخیص نوع و درجه ADHD، تحت درمان بیش فعالی با روش‌های ترکیبی دارویی و رفتاری قرار گرفت، توانست عملکرد تحصیلی خود را بهبود بخشد و از انزوای اجتماعی فاصله بگیرد. به عنوان یک متخصص، بارها دیده‌ام که درمان ADHD زودهنگام چگونه می‌تواند مسیر زندگی افراد را تغییر دهد.National Institute of Mental Health – ADHD
در کلینیک روا، درمان بیش‌فعالی با ترکیبی از روش‌های دارویی، روان‌درمانی، آموزش مهارت و مداخلات حمایتی طراحی می‌شود تا تمرکز، خودکنترلی و کیفیت زندگی فرد به طور پایدار تقویت شود.
در سال 2025، پیشرفت‌های چشمگیری در جدیدترین درمان‌های بیش فعالی رخ داده است که شامل روش‌های دارویی، غیر دارویی و مکمل است. این روش‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا علائم خود را بهتر مدیریت کنند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند. CHADD – Understanding ADHD
داروهای محرک مانند متیل‌فنیدات (ریتالین) همچنان پایه اصلی درمان بیش فعالی هستند. اما در سال 2025، جدیدترین درمان‌های بیش فعالی شامل داروهای نسل جدید با عوارض کمتر و اثربخشی بالاتر، مانند ویلاکسازین (Viloxazine)، معرفی شده‌اند. برای اطلاعات بیشتر درباره درمان بیش فعالی با دارو می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید. این داروها با تنظیم سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، تمرکز و کنترل تکانه‌ها را بهبود می‌بخشند.
درمان دوقطبی با rTMS یکی از روش‌های نوین و غیرتهاجمی است که با استفاده از پالس‌های مغناطیسی، فعالیت نواحی مغزی مرتبط با تنظیم خلق را متعادل می‌کند. این روش به‌ویژه برای بیمارانی که به داروها پاسخ مناسبی نمی‌دهند، گزینه‌ای مؤثر محسوب می‌شود.
مطالعات جدید نشان داده‌اند که rTMS می‌تواند شدت دوره‌های افسردگی در اختلال دوقطبی را کاهش دهد. برای نمونه، فردی که از نوسانات خلقی شدید رنج می‌برد، پس از چند جلسه rTMS، بهبود قابل‌توجهی در خلق و تمرکز خود تجربه کرد. درمان دوقطبی با rTMS فرصتی برای بازگشت به تعادل روانی است.
نوروفیدبک یک تکنیک آموزشی است که به بیماران کمک می‌کند تا فعالیت مغز خود را تنظیم کنند. این روش در جدیدترین درمان‌های بیش فعالی جایگاه ویژه‌ای دارد و می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی کمک کند. اگرچه نتایج ممکن است چند ماه طول بکشد، این روش برای کودکان و بزرگسالان ایمن است.
تحریک جریان مستقیم ترانس‌کرانیال (tDCS) روشی است که با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف، فعالیت مغز را تحریک می‌کند. این روش در درمان بیش فعالی به ویژه برای بهبود عملکرد شناختی استفاده می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند که tDCS می‌تواند به کاهش علائم ADHD در بزرگسالان کمک کند.
درمان شناختی-رفتاری (CBT) و سایر رویکردهای روان درمانی از مؤثرترین روش‌های درمان رفتاری بیش فعالی است که به بیماران کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری منفی را تغییر دهند. این روش به ویژه برای مدیریت رفتارهای تکانشی و بهبود مهارت‌های سازمان‌دهی مفید است. برای مثال، بیماری که از CBT استفاده کرد، توانست زمان‌بندی وظایف خود را بهتر مدیریت کند.
آموزش والدین یکی از روش‌های کلیدی در درمان بیش فعالی کودکان است. والدین با یادگیری تکنیک‌های مدیریت رفتار، می‌توانند به فرزندان خود کمک کنند تا رفتارهای مناسب‌تری داشته باشند. این روش به کاهش تنش‌های خانوادگی و بهبود روابط کمک می‌کند.
رژیم غذایی متعادل و مکمل‌هایی مانند امگا-3 و زینک می‌توانند در درمان ADHD نقش مکمل داشته باشند. برای مثال، کاهش مصرف شکر و افزودن غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا-3 می‌تواند به بهبود تمرکز کمک کند. با این حال، این روش‌ها باید تحت نظارت متخصص انجام شوند.
طب سوزنی و سایر روش‌های مکمل در جدیدترین درمان‌های بیش فعالی گاهی پیشنهاد می‌شوند، اما شواهد علمی کافی برای تأیید اثربخشی آن‌ها وجود ندارد. این روش‌ها ممکن است به کاهش استرس کمک کنند، اما نباید جایگزین درمان‌های اصلی شوند. بیماران باید قبل از استفاده با پزشک مشورت کنند.
تغذیه‌درمانی به عنوان یک روش مکمل در درمان بیش فعالی مورد توجه قرار گرفته است. رژیم‌های غذایی که شکر و افزودنی‌های مصنوعی را محدود می‌کنند و بر مصرف غذاهای غنی از امگا-3 (مانند ماهی)، زینک و منیزیم تمرکز دارند، می‌توانند به بهبود علائم کمک کنند. مطالعات نشان می‌دهند که کمبود اسیدهای چرب امگا-3 ممکن است با شدت علائم ADHD مرتبط باشد، و مکمل‌های امگا-3 می‌توانند تمرکز را در حدود 20% کودکان بهبود بخشند.
برای مثال، بیماری داشتم که با افزودن ماهی سالمون به رژیم غذایی هفتگی و کاهش مصرف نوشابه‌های شیرین، بهبود قابل توجهی در رفتارهای تکانشی خود گزارش کرد. با این حال، تغذیه‌درمانی نباید جایگزین درمان‌های اصلی مانند دارودرمانی یا درمان رفتاری بیش فعالی شود، بلکه باید به عنوان بخشی از یک برنامه جامع در نظر گرفته شود.
پروتکل‌های ترکیبی که شامل دارودرمانی، درمان رفتاری بیش فعالی و تغذیه‌درمانی هستند، بهترین نتایج را در درمان بیش فعالی به همراه دارند. این رویکرد شامل ارزیابی اولیه، شروع درمان دارویی (در صورت نیاز)، جلسات درمانی بیش فعالی و تغییرات سبک زندگی است. برای مثال، کودکی که با ترکیب ریتالین، CBT و رژیم غذایی کم‌شکر تحت درمان قرار گرفت، توانست عملکرد تحصیلی خود را به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
جدول زیر مراحل یک پروتکل ترکیبی درمان ADHD را نشان می‌دهد:
مرحله | توضیح | هدف |
ارزیابی اولیه | تشخیص دقیق با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه‌ها | تعیین شدت و نوع ADHD |
درمان دارویی | تجویز داروهای محرک یا غیرمحرک | کاهش علائم اصلی مانند عدم تمرکز |
روان‌درمانی | جلسات CBT یا آموزش والدین | بهبود مهارت‌های رفتاری و شناختی |
تغذیه و سبک زندگی | رژیم غذایی متعادل و ورزش منظم | حمایت از سلامت کلی مغز |
در موارد درمان بیش فعالی شدید، ممکن است روش‌های استاندارد کافی نباشند. در این شرایط، روش‌هایی مانند Tdcs،rTMS یا داروهای ترکیبی (مانند ترکیب متیل‌فنیدات و آریپیپرازول) استفاده می‌شوند. طبق مطالعات، حدود 15 تا 20% بیماران ADHD ممکن است به درمان‌های اولیه پاسخ ندهند و نیاز به مداخلات پیشرفته‌تر داشته باشند. برای مثال، بیماری بزرگسال که با ADHD شدید دست و پنجه نرم می‌کرد، با ترکیب rTMS و CBTتوانست علائم خود را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
روش‌های جدید مانند rTMS و نوروفیدبک معمولاً برای بیمارانی توصیه می‌شوند که به داروها یا درمان‌های سنتی پاسخ نداده‌اند یا عوارض جانبی شدیدی تجربه کرده‌اند. کودکان زیر 6 سال، افراد با بیماری‌های همراه (مانند اضطراب) و بزرگسالان با ADHD مزمن ممکن است کاندیدهای مناسبی باشند. برای مثال، بیماری که به دلیل عوارض جانبی ریتالین نمی‌توانست آن را تحمل کند، با استفاده از نوروفیدبک بهبود قابل توجهی در تمرکز خود گزارش کرد.
درمان بیش فعالی در سنین مختلف چالش‌های متفاوتی دارد؛ به عنوان مثال در درمان بیش فعالی در کودکان، تمرکز اصلی بر آموزش والدین و رفتار درمانی کودکان است، در حالی که در نوجوانان، مدیریت رفتارهای تکانشی و بهبود مهارت‌های تحصیلی در اولویت است. در بزرگسالان، درمان ADHD اغلب بر مدیریت شغلی و روابط اجتماعی متمرکز است. برای مثال، کودکی که با CBT و آموزش والدین درمان شد، توانست رفتارهای تکانشی خود را کنترل کند، در حالی که یک بزرگسال با ترکیب دارو و جلسات روان‌درمانی توانست عملکرد شغلی خود را بهبود بخشد.
جلسات درمانی بیش فعالی به ویژه رفتاردرمانی، نقش کلیدی در مدیریت علائم دارند. این جلسات به بیماران کمک می‌کنند تا مهارت‌های سازمان‌دهی، مدیریت زمان و کنترل تکانه را یاد بگیرند. دکتر راسل بارکلی، متخصص برجسته ADHD، می‌گوید: «رفتاردرمانی می‌تواند به اندازه داروها در بهبود عملکرد روزانه مؤثر باشد.»
برای مثال، بیماری که در جلسات درمانی بیش فعالی شرکت کرد، توانست با یادگیری تکنیک‌های مدیریت زمان، وظایف روزانه خود را بهتر انجام دهد.
داروهای محرک مانند ریتالین ممکن است عوارضی مانند بی‌خوابی، کاهش اشتها یا اضطراب ایجاد کنند. داروهای غیرمحرک مانند آریپیپرازول نیز ممکن است باعث خواب‌آلودگی شوند. روش‌های غیر دارویی مانند rTMS و نوروفیدبک معمولاً عوارض کمتری دارند، اما ممکن است زمان‌بر باشند. برای مثال، بیماری که با ریتالین دچار بی‌خوابی شده بود، با تنظیم دوز و افزودن CBT توانست عوارض را کاهش دهد.
هزینه درمان بیش فعالی بسته به روش درمانی متفاوت است. دارودرمانی ممکن است ماهیانه بین 50 تا 200 دلار هزینه داشته باشد، در حالی که جلسات CBT یا نوروفیدبک می‌توانند بین 100 تا 300 دلار به ازای هر جلسه هزینه داشته باشند. بیمه‌های درمانی ممکن است بخشی از این هزینه‌ها را پوشش دهند. برای مثال، بیماری که از ترکیب دارودرمانی و CBT استفاده کرد، با استفاده از بیمه توانست هزینه‌های خود را به طور قابل توجهی کاهش دهد.
از دیدگاه علمی در سال 2025،ADHD یک بیماری مزمن محسوب می‌شود که درمان قطعی ندارد، اما با جدیدترین درمان‌های بیش فعالی می‌توان علائم را به طور مؤثری مدیریت کرد. ترکیبی از دارودرمانی، درمان رفتاری بیش فعالی و تغییرات سبک زندگی می‌تواند به افراد کمک کند تا زندگی باکیفیتی داشته باشند. ادعاهای درمان قطعی اغلب تبلیغاتی هستند و باید با احتیاط بررسی شوند. برای اطلاعات بیشتر درباره درمان قطعی بیش فعالی بزرگسالان، با پزشک خود مشورت کنید.
دکتر توماس براون، متخصص ADHD، می‌گوید: «با پیشرفت‌های اخیر، ما اکنون ابزارهای بیشتری برای کمک به بیماران در مدیریت ADHD داریم.» برای مثال، بیماری که به طور منظم تحت درمان ترکیبی قرار گرفت، توانست پس از یک سال به ثبات قابل قبولی در زندگی روزمره خود برسد.
در نوروفیدبک، امواج مغزی با استفاده از حسگرهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند ثبت و تحلیل می‌شود و بیمار یاد می‌گیرد فعالیت مغزی خود را تنظیم کند. این فرایند به‌ویژه در بهبود توجه، کاهش تکانشگری و افزایش کنترل رفتاری در کودکان و نوجوانان مبتلا به بیش‌فعالی مؤثر بوده است. اگرچه نتایج آن در همه افراد یکسان نیست، اما برای برخی می‌تواند جایگزین یا مکمل خوبی برای دارو درمانی باشد. البته، اثربخشی آن به تعداد جلسات، شدت علائم و همکاری خانواده نیز بستگی دارد و همچنان نیاز به پژوهش‌های گسترده‌تر برای تأیید قطعی دارد.
درمان اختلال بیش‌فعالی/کم‌توجهی (ADHD) در سال ۲۰۲۵ وارد مرحله‌ای پویاتر و چندبُعدی‌تر شده است. در کنار داروهای کلاسیک مانند متیل‌فنیدات و آتوموکستین، امروزه تمرکز بر درمان‌های ترکیبی و شخصی‌سازی‌شده افزایش یافته است. مطالعات اخیر نشان می‌دهند که استفاده از نوروفیدبک، تحریک مغزی غیرتهاجمی مانند tDCS و rTMS و مداخلات دیجیتال مبتنی بر هوش مصنوعی می‌توانند به‌عنوان درمان‌های مکمل، عملکرد توجه و کنترل تکانش را بهبود دهند.
همچنین، روان‌درمانی‌های نوین مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-Based Interventions) و درمان شناختی-رفتاری دیجیتال (Digital CBT) در مدیریت علائم مزمن و اختلالات همراه مؤثر بوده‌اند. بنابراین، رویکرد درمان ADHD در حال حرکت به سمت مدل‌های فردمحور و بین‌رشته‌ای است که هدف آن نه‌تنها کاهش علائم، بلکه بهبود عملکرد تحصیلی، اجتماعی و هیجانی بیماران در بلندمدت است.
در کلینیک روا، درمان بیش‌فعالی بر اساس جدیدترین پروتکل‌های علمی و با رویکردی چندبعدی انجام می‌شود. ترکیب دارودرمانی تخصصی، آموزش مهارت‌های رفتاری، آموزش والدین و استفاده از تکنولوژی‌هایی مانند نوروفیدبک، این امکان را فراهم می‌کند که درمان به صورت کاملاً شخصی‌سازی‌شده و متناسب با ویژگی‌های فردی هر کودک یا نوجوان طراحی شود. تیم درمانی ما متشکل از روانپزشکان، روانشناسان و درمانگران رفتاری مجرب است که با پیگیری مستمر و مداخلات هدفمند، به بهبود تمرکز، خودکنترلی و ارتقاء کیفیت تحصیلی و اجتماعی مراجعین کمک می‌کنند. تمرکز ما نه فقط بر کاهش علائم، بلکه بر ساختن مسیر رشد پایدار برای آینده‌ای موفق‌تر است.
نه، بیش‌فعالی (ADHD) درمان کامل یا قطعی ندارد؛ اما می‌توان آن را تا حد زیادی کنترل کرد. با روش‌های درمانی مناسب، مثل مصرف دارو، مشاوره شناختی‌رفتاری (CBT)، و آموزش والدین، می‌توان علائم را کاهش داد و شرایط را در بلندمدت مدیریت کرد تا فرد زندگی راحت‌تری داشته باشد.
در سال 2025، داروهایی مانند ویلاکسازین و فرمولاسیون‌های جدید متیل‌فنیدات با عوارض کمتر معرفی شده‌اند. این داروها بخشی از جدیدترین درمان‌های بیش فعالی هستند و باید تحت نظر پزشک تجویز شوند.
درمان ADHD در بزرگسالان شامل دارودرمانی (مانند ریتالین یا آتوموکستین)، CBT، و تکنیک‌های مدیریت زمان است. برای مثال، بزرگسالانی که از CBT استفاده می‌کنند، اغلب بهبود در عملکرد شغلی گزارش می‌دهند.
درمان بیش‌فعالی در کودکان معمولاً ترکیبی از داروهای محرک (مثل ریتالین)، روان‌درمانی رفتاری، آموزش والدین و تغییرات سبک زندگی مانند برنامه منظم خواب و فعالیت بدنی است. این روش‌ها با هم به کاهش علائم و بهبود تمرکز و رفتار کودک کمک می‌کنند.
برای درمان بیش‌فعالی (ADHD) باید به روانپزشک یا روانشناس مراجعه کرد. روانپزشک می‌تواند تشخیص دقیق بدهد و در صورت نیاز دارو تجویز کند، و روانشناس نیز در زمینه رفتاردرمانی و آموزش مهارت‌های رفتاری به کودک و والدین کمک می‌کند.
12 پاسخ
برای بزرگسالان هم درمان ADHD مثل بچه‌هاست یا فرق می‌کنه؟
درمان در بزرگسالان مشابه کودکان هست ولی با تنظیم دوز و انتخاب داروی مناسب. علاوه بر دارو، مشاوره و تکنیک‌های مدیریت زمان خیلی مهمه.
پسر من ADHD داره. می‌خواستم بدونم داروی ریتالین اعتیادآوره یا نه؟ چون خیلی‌ها میگن وابستگی میاره.
اگر ریتالین طبق نسخه پزشک مصرف بشه، اعتیادآور محسوب نمیشه. مشکل زمانی پیش میاد که دارو بدون تجویز یا با دوز بالا استفاده بشه. تحت نظر پزشک، دارو ایمن و مؤثره.
من شنیدم برای ADHD توی بزرگسال‌ها، علاوه بر دارو، جلسات کوچینگ یا مشاوره فردی هم خیلی کمک می‌کنه. شما توی درمانتون این روش‌ها رو هم استفاده می‌کنید؟
بله سارا خانم، در کنار دارودرمانی، مشاوره فردی و کوچینگ مهارت‌های زندگی می‌تونه به بهبود تمرکز و مدیریت زمان در بزرگسالان مبتلا به ADHD کمک زیادی کنه.
من توی مقاله‌تون خوندم که ADHD توی بزرگسالی هم می‌تونه ادامه پیدا کنه. واقعیتش بعضی وقتا تمرکزم صفر میشه و سریع حوصله‌م سر میره. می‌خواستم بدونم آیا داروهای مخصوص مثل ریتالین برای بزرگسال‌ها هم تجویز میشه یا فقط مخصوص بچه‌هاست؟
شیرین جان، بله در مواردی که تشخیص ADHD در بزرگسال تأیید بشه، داروهایی مثل ریتالین یا جایگزین‌های مشابه می‌تونن موثر باشن. البته تجویز دارو باید حتماً تحت نظر روانپزشک و با بررسی شرایط جسمی و روانی شما باشه.
من ۲۶ سالمه و تازه متوجه شدم که شاید ADHD دارم. بیشتر مشکل تمرکز و فراموشکاری دارم، مخصوصاً توی محیط کار. یه سوالی دارم دکتر، آیا بدون مصرف دارو هم میشه این اختلال رو کنترل کرد؟ چون یکم از عوارض ریتالین و داروهای محرک می‌ترسم.
سلام نیکی جان،
بله، در بعضی موارد خفیف تا متوسط، میشه با مداخلات غیردارویی مثل رفتاردرمانی، تکنیک‌های مدیریت زمان، آموزش مهارت‌های شناختی و تنظیم سبک زندگی بهبود خوبی داشت. البته تشخیص شدت و نوع دقیق ADHD مهمه. اگر لازم باشه دارو تجویز بشه، معمولاً با دوز پایین و تحت نظر کامل شروع میشه تا عوارض به حداقل برسه.
زهرا.م: سلام وقتتون بخیر. پسرم الان ۹ سالشه و تحت درمان دارویی برای بیش‌فعالیه ولی هنوز تمرکزش توی درس ضعیفه. به‌نظرتون لازمه حتما نوروفیدبک رو هم براش شروع کنیم یا فقط با دارو هم میشه به نتیجه رسید؟
سلام دوست عزیز، اگر با دارو به‌تنهایی بهبود کامل حاصل نشده، ترکیب اون با نوروفیدبک می‌تونه خیلی مؤثر باشه. مخصوصاً در تقویت تمرکز و کاهش رفتارهای تکانشی. بهتره ارزیابی تخصصی انجام بشه تا تصمیم دقیق‌تری بگیریم.