آیا تا به حال برایتان پیش آمده که بخواهید بدانید مغزتان چگونه کار می‌کند یا چرا گاهی علائمی مثل تشنج، سردردهای شدید یا اختلالات خواب تجربه می‌کنید؟ نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرام (EEG) یکی از مهم‌ترین ابزارهای پزشکی است که به ما کمک می‌کند تا به این سؤالات پاسخ دهیم. نوار مغزی (EEG) آزمایشی است که برای ارزیابی فعالیت الکتریکی مغز شما استفاده می‌شود. این تست غیرتهاجمی می‌تواند به تشخیص مشکلات احتمالی در ارتباط سلول‌های مغزی کمک کند
نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرام (EEG) روشی غیرتهاجمی برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز است که از طریق قرار دادن الکترودهای کوچک روی پوست سر انجام می‌شود. این الکترودها به دستگاهی متصل هستند که سیگنال‌های الکتریکی را تقویت کرده و به‌صورت نمودارهای موجی نمایش می‌دهد. این سیگنال‌ها نشان‌دهنده فعالیت‌های نورون‌های قشر مغز هستند که در پاسخ به محرک‌های داخلی یا خارجی (مثل نور، صدا یا افکار) تغییر می‌کنند به عبارت دیگر این امواج، اطلاعاتی درباره عملکرد مغز در شرایط مختلف مانند خواب، بیداری یا حتی تشنج ارائه می‌دهند.
به زبان ساده، EEG مانند یک “ضبط‌کننده” از فعالیت‌های الکتریکی مغز عمل می‌کند. تصور کنید مغز شما یک ارکستر سمفونیک است که هر نورون نقش یک نوازنده را دارد. نوار مغز به ما کمک می‌کند تا هماهنگی یا ناهماهنگی این ارکستر را بررسی کنیم. این ابزار از سال ۱۹۲۴، زمانی که هانس برگر، روان‌پزشک آلمانی، اولین نوار مغزی را ثبت کرد، تا امروز پیشرفت‌های چشمگیری داشته است. Electroencephalogram (EEG) | Johns Hopkins Medicine
شاید برایتان سؤال باشد که چرا نوار مغز می‌گیرند؟ پاسخ این است که نوار مغزی به پزشکان کمک می‌کند تا ناهنجاری‌های فعالیت الکتریکی مغز را شناسایی کنند. این تست زمانی تجویز می‌شود که علائمی مانند تشنج، سردردهای شدید، گیجی یا اختلالات خواب در بیمار مشاهده شود.
دلایل اصلی انجام نوار مغزی به شرح زیر است:
در بیماری که سال‌ها با سردردهای ناشناخته دست‌وپنجه نرم می‌کرد، پس از انجام EEG، متوجه شدیم که فعالیت غیرطبیعی در لوب تمپورال مغز او باعث این مشکل بوده است. با تنظیم درمان دارویی، کیفیت زندگی او به‌طور چشمگیری بهبود یافت. EEG (Electroencephalogram): Purpose, Procedure, and Risks
به گفته دکتر ویلیام تاتوم، متخصص صرع: «EEG نه‌تنها برای تشخیص صرع حیاتی است، بلکه در پایش اثربخشی درمان‌های دارویی نیز نقش کلیدی دارد».
نوار مغزی الگوهای امواج مغزی را ثبت می‌کند که هر کدام نشان‌دهنده حالت خاصی از فعالیت مغز هستند. این امواج شامل آلفا، بتا، تتا و دلتا هستند که هرکدام فرکانس و معنای خاص خود را دارند. EEG: MedlinePlus Medical Encyclopedia
در جدول زیر انواع امواج مغزی را ببینید:
نوع موج | فرکانس (هرتز) | حالت مرتبط | توضیحات |
آلفا | ۸-۱۲ | آرامش، چشم بسته | معمولاً در حالت استراحت و آرامش دیده می‌شود. |
بتا | ۱۲-۳۰ | تمرکز، بیداری فعال | در فعالیت‌های ذهنی مثل حل مسئله ظاهر می‌شود. |
تتا | ۴-۸ | خواب سبک، مدیتیشن | در کودکان و هنگام خواب سبک شایع است. |
دلتا | ۰.۵-۴ | خواب عمیق | در بزرگسالان بیدار نشانه ناهنجاری است. |
به‌عنوان مثال، در یکی از بیماران که با ازدست‌دادن ناگهانی هوشیاری مراجعه کرده بود، نوار مغزی الگوهای غیرطبیعی تتا را نشان داد که به تشخیص یک اختلال عصبی نادر منجر شد.
نوار مغزی برای گروه‌های سنی مختلف، از کودکان تا سالمندان و در شرایط مختلف تجویز می‌شود. این تست به‌ویژه برای افرادی که علائم عصبی یا روانی غیرمعمول دارند، مفید است.
بیماری‌ها و شرایطی که EEG در تشخیص آن‌ها کمک می‌کند عبارت‌اند از:
گروه‌های هدف این تست نیز به این شرح است:
دکتر جوزف سیرون، متخصص مغز و اعصاب، می‌گوید: «نوار مغزی ابزاری بی‌نظیر برای تشخیص ناهنجاری‌های مغزی است که می‌تواند در مراحل اولیه بیماری، مسیر درمان را تغییر دهد». Electroencephalogram (EEG) – NHS
نوار مغزی انواع مختلفی دارد که هر کدام برای هدف خاصی طراحی شده‌اند. انتخاب نوع EEG به شرایط بیمار و تشخیص پزشک بستگی دارد:
هر نوع EEG کاربرد خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال، EEG ویدئویی برای بیمارانی که تشنج‌های غیرقابل‌پیش‌بینی دارند، بسیار مفید است.
نوار مغزی انواع مختلفی دارد که هر کدام برای هدف خاصی طراحی شده‌اند. انتخاب نوع EEG به شرایط بیمار و تشخیص پزشک بستگی دارد:
هر نوع EEG کاربرد خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال، EEG ویدئویی برای بیمارانی که تشنج‌های غیرقابل‌پیش‌بینی دارند، بسیار مفید است. EEG (Electroencephalogram): What It Is, Procedure & Results
اگر قرار است نوار مغزی انجام دهید، احتمالاً کنجکاو هستید که این تست چگونه انجام می‌شود؛ این تست معمولاً در کلینیک‌های تخصصی مغز و اعصاب یا بیمارستان‌ها انجام می‌شود و کاملاً بدون درد است.
برای انجام نوار مغزی باید ابتدا آمادگی لازم را داشته باشید:
تست معمولاً در اتاقی آرام و با نور کم انجام می‌شود تا بیمار راحت باشد و نویزهای محیطی بر سیگنال‌های مغزی اثر نگذارند. تکنسین از شما می‌خواهد روی صندلی راحت بنشینید یا روی تخت دراز بکشید. در برخی موارد، ممکن است از کلاه مخصوص EEG (شبکه‌ای از الکترودهای از پیش نصب‌شده) استفاده شود.
تست معمولاً بین ۲۰ تا ۶۰ دقیقه طول می‌کشد، اما در مواردی مانند EEG طولانی‌مدت یا ویدیویی ممکن است چند ساعت یا حتی چند روز ادامه داشته باشد.
در طول تست، تکنسین ممکن است از شما بخواهد فعالیت‌های خاصی انجام دهید، مانند:
پس از اتمام ثبت، تکنسین الکترودها را با احتیاط جدا می‌کند. ژل رسانا به‌راحتی با آب یا دستمال مرطوب پاک می‌شود. هیچ محدودیتی برای بازگشت به فعالیت‌های روزانه وجود ندارد، مگر اینکه پزشک توصیه خاصی کرده باشد (مثلاً در صورت استفاده از داروی خواب‌آور).
نتایج EEG توسط متخصص مغز و اعصاب تحلیل می‌شود و معمولاً طی چند روز تا یک هفته به بیمار ارائه می‌گردد. EEG (electroencephalogram) – Mayo Clinic
EEG کاملاً ایمن و بدون درد است. الکترودها فقط فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند و هیچ جریانی به بدن وارد نمی‌شود.
بنابراین عوارض نوار مغزی بسیار جزئی و در حد تحریک پوست است؛ اما در موارد نادر مثلا در بیمارانی که مستعد تشنج هستند، محرک‌هایی مانند نور چشمک‌زن ممکن است تشنج را تحریک کند. در این صورت نیز اگر این فرآیند تحت نظارت دقیق انجام شود، احتمال بروز این عارضه به صفر خواهد رسید.
هزینه نوار مغزی در تهران بسته به نوع تست، تجهیزات کلینیک و پوشش بیمه‌ای متفاوت است. به‌طور متوسط، هزینه EEG معمولی در سال ۱۴۰۳ بین ۵۰۰,۰۰۰ تا ۱,۵۰۰,۰۰۰ تومان بوده است. برای اطلاعات دقیق‌تر در مورد هزینه نوار مغز با ما تماس بگیرید.
تفسیر نوار مغزی توسط متخصص مغز و اعصاب انجام می‌شود و نیازمند دانش عمیق در تحلیل الگوهای امواج مغزی است. پزشک با بررسی این الگوها، طبیعی یا غیرطبیعی بودن آن‌ها را تشخیص می‌دهد. در این فرآیند، عواملی مانند سن بیمار، حالت تست (بیداری یا خواب)، و محرک‌های استفاده‌شده (مانند نور یا تنفس عمیق) در نظر گرفته می‌شود.
اگر نوار مغزی شما ویژگی های زیر را دارد یعنی کاملا طبیعی است:
اگر در EEG خود با موارد زیربرخورد کردید، یعی به احتمال زیاد با یک آسیب یا اختلال در مغز خود مواجهه هستید:
به‌عنوان مثال، در بیماری با تشنج‌های مکرر، نوار مغزی ممکن است امواج اسپایک را در ناحیه خاصی از مغز نشان دهد که به پزشک کمک می‌کند محل دقیق فعالیت تشنجی را شناسایی کرده و درمان مناسب (دارویی یا جراحی) را پیشنهاد دهد. همچنین، در مواردی که بیمار علائم غیراختصاصی مانند گیجی دارد، EEG می‌تواند به افتراق بین علل عصبی (مانند صرع) و غیرعصبی (مانند مشکلات متابولیک) کمک کند. تفسیر دقیق نیازمند مقایسه نتایج EEG با تاریخچه بالینی بیمار و سایر تست‌های تشخیصی است. Electroencephalography – ScienceDirect
10 پاسخ
سلام دکتر عزیز، یه سوالی داشتم. من پسرم ۸ سالشه و براش EEG نوشتن چون مشکوک به اختلال تمرکز هست. تو مقاله نوشته بودین EEG برای تشخیص ناهنجاری‌های مغزی خوبه، ولی می‌خواستم بدونم برای بچه‌هایی که ADHD دارن هم دقیق نشون میده؟ یعنی میشه از EEG بفهمیم واقعاً مشکلش تمرکزه یا چیز دیگه‌ست؟
سلام آقای شمس،
بله EEG می‌تونه در تشخیص اختلالاتی مثل ADHD کمک‌کننده باشه، مخصوصاً اگه ناهنجاری‌های مشخصی مثل افزایش امواج تتا دیده بشه. البته بهتره در کنار EEG از QEEG هم استفاده بشه که نقشه دقیق‌تری ارائه بده و افتراق با سایر مشکلات مغزی راحت‌تر باشه.
من در مورد تاثیر rTMS برای درمان افسردگی مقاوم زیاد شنیدم. اما سوالم اینه که این روش می‌تونه توی درمان وسواس فکری هم تاثیر داشته باشه یا کاربردش فقط محدود به افسردگیه؟
نگین جان، rTMS در اصل برای افسردگی مقاوم به درمان استفاده میشه، اما تحقیقات جدید نشون دادن که در برخی موارد وسواس فکری هم موثره. البته باید بعد از ارزیابی دقیق توسط پزشک تصمیم‌گیری بشه.
توی متن اشاره کردید که EEG برای تشخیص صرع خیلی کاربرد داره. اما سوال من اینه که آیا نوار مغزی می‌تونه مشکلاتی مثل میگرن یا سردردهای مزمن رو هم نشون بده یا فقط مخصوص تشخیص بیماری‌های جدیه؟
علی عزیز، EEG بیشتر برای بررسی فعالیت غیرطبیعی مغز مثل صرع طراحی شده. در میگرن یا سردردهای معمولی تغییرات خاصی دیده نمی‌شه، ولی می‌تونه در کنار آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها برای رد مشکلات جدی استفاده بشه.
سلام دکتر. من شنیدم که نوار مغز برای تشخیص صرع استفاده میشه، ولی می‌خواستم بدونم برای اضطراب یا اختلال خواب هم کاربرد داره یا نه؟ چون من بیشتر دنبال این مواردم.
سلام دوست عزیز،
بله، کاملاً درست شنیدید. نوار مغز یا EEG معمولاً برای بررسی اختلالاتی مثل صرع استفاده میشه، اما در مواردی مثل مشکلات خواب، اضطراب یا حتی بررسی وضعیت مغز قبل از نوروفیدبک هم کاربرد داره. بسته به وضعیت شما، ممکنه پزشک EEG رو پیشنهاد بده.
ممنون از توضیحات خوبتون. فقط یه سوال: نوار مغز معمولی (EEG) می‌تونه اضطراب یا اختلال خواب رو هم نشون بده یا فقط برای تشخیص صرع کاربرد داره؟
سلام آقای رضا، EEG بیشتر برای بررسی صرع و اختلالات نورولوژیک استفاده میشه، اما در برخی موارد ممکنه الگوهایی نشون بده که به اختلالات خواب یا اضطراب مرتبط باشن. برای بررسی دقیق‌تر، QEEG گزینه بهتریه.